ادبيات داستاني زير سايه نقل شفاهي

گفت‌وگو با وحيد فرجي رئيس حوزه هنري قم

وقتي کتابي مانند "دا" گل مي کند و سيده زهرا حسيني جنگ را همانند يک قصه با خاطرات تلخ و شيرين مقاومت سي و چند روزه خرمشهر در مي آميزد و نقل مي کند، وقتي "نورالدين، پسر ايران" نوشته مي شود که روايتي خواندني از جنگ دارد و داستان حضور يک پسر بچه 16 ساله را که از ماه هاي اول جنگ به جبهه رفته و تا پايان جنگ و حتي پس از پذيرش قطعنامه آنجا مانده است، بيان مي کند، يعني جنگ هنوز تمام نشده است، يعني جنگي که بر ايران گذشت قصه هايي دارد که کتاب روايت رنج هاي يک مادر و يک نوجوان با تمام حجيم بودن صفحاتش، تنها بخشي از جنگ است. جنگ مانند يک کتاب است که هر صفحه اش روايت ها دارد.

وحيد فرجي رئيس حوزه هنري استان قم، ضعف در حوزه ادبيات دفاع مقدس در قم را از دو منظر بررسي مي کند.

دغدغه‌اي وجود دارد که چرا در شهر قم که منبع سرشاري از ايده‌هاي قابل طرح در زمينه ادبيات داستاني را دارا است، شاهد به بار نشستن ظرفيت حقيقي آن نيستيم‌؟

به اين موضوع از دو منظر مي توان ورود داشت، ابتدا بررسي ساختار فرهنگي و رفتاري است، که در کل کشور و همچنين قم رواج داشته و دارد و آن هم گرايش به رويکرد شفاهي است، در فرهنگ ما کمتر شاهد آن هستيم که انديشه ها به ‌صورت مکتوب ارائه شود، بلکه در بسياري از موارد آنها را به صورت شفاهي بازتاب داده ايم.

گواه اين سخن آن است که ما کمتر شاهد ثبت مکتوب خاطرات‌، سفرنامه ها و زبان حال، سخنراني ها و ...، بوده و هستيم.

حتي براي دست‌يابي به تاريخ معاصر نيز مشکلات زيادي را شاهد هستيم. اين در حالي است که در زمينه ادبيات شفاهي و ادبيات عاميانه جلوه هاي درخشاني را داشته ايم. البته اين ويژگي از جهاتي داراي ارزش‌ نيز است اما نه آن گونه که ثبت واقعه به وسيله ادبيات مکتوب مي تواند داشته باشد.

اما از منظر ديگر ما خوب مي دانيم که ادبيات داستاني در ثبت، انتقال و تاثير فرهنگ و هويت ملت ها چقدر تاثيرگذار است و گواه آن بهره بردن خداوند از قصص قرآني براي انتقال آموزه هاي انساني است و همچنين بسيار بسيار آثار داستاني که در منابع کهن و معاصر سرزمين ايران يافت مي شود مانند داستان هاي مثنوي، کليله و دمنه، شاهنامه و ... در دوره معاصر نيز داستان ها و رمان ها رسالت رسانه اي خود را به کار گرفته اند و ما شاهد هستيم آثاري مانند "دا"، "عزت شاهي"، "پايي که جا ماند"، "شطرنج با ماشين زمان" و ... هستيم که رسالت انتقال فرهنگ انقلاب و دفاع مقدس را به دوش گرفته‌ و به حق موفق هم بوده‌اند.

در استان قم کساني بوده و هستند مانند آقايان اشتهاردي، ملامحمدي، سالاري،جهانگيريان، جمشيدي و مهر که در زمينه ادبيات داستاني و به ويژه داستان‌هاي قرآني و کودکان در سطح کشور سرآمد هستند. اما چرا از ظرفيت ادبي استان قم به آن صورت که بايد استفاده نشده است؟

به نظر شما چرا از اين ظرفيت‌ها استفاده نمي‌شود؟

اين استان زير ساخت‌هاي غني براي خلق و پرورش اين گونه از ادبيات را دارا است، يک ويژگي هنر و هنرمند پروري قم است که در تمامي زمينه‌هاي هنر‌ي، سابقه درخشاني را از خود به جا گذاشته است. قم يکي از قطب‌هاي چاپ و نشر کشور است که امکان خوبي براي انتشار آثار دارد.

حال با وجود تمام اين ظرفيت‌هاي گران بها بايد ديد چرا کمتر شاهد آثار يا نام‌هاي آشنا در اين زمينه بوده‌ايم، به نظر مي‌رسد بايد با انجام کار کارشناسي و برگرفته از آسيب‌شناسي‌هاي دقيق ريشه‌ اين مشکل را از دو منظرِ هنرمندان و جريان پرورش ادبيات داستان در قم و ديگر ايجاد فضاي رشد، بالندگي و معرفي هنرمندان ادبيات داستاني مورد توجه قرار داد.

به نظر من، بايد در هر دو مورد همت بيشتري به کار گرفته شود. بايد نويسندگان با بهره بيشتر از ظرفيت‌هاي ذکر شده، تقويت آثار داستاني و همچنين مداومت در کار نوشتن، بتوانند هويت مستقل و قوي براي خود شکل دهند.

ما در جشنواره‌هاي ادبي کشور شاهد درخشش جواناني هستيم که اگر اين مسير را با قوت ادامه دهند مي‌توان شاهد درخشش آن‌ها در عرصه‌هاي بزرگتر بود. البته بايد با همت بيشتر مسئولان و متوليان، فضا براي رشد و بالندگي ايجاد شود. بايد فرصت نشر، معرفي، و شاخص‌سازي فراهم شود.

از ديگر مواردي که مي‌تواند به اين مهم کمک شاياني داشته باشد تقويت ثبت ادبيات شفاهي است که زمينه‌ساز مکتوب شدن خاطرات، داستان‌، زندگي‌نامه، سفر‌نامه و تاريخ شفاهي است. جرياني که با جديت در حوزه هنري دنبال شده و حاصل آن صدها جلد کتاب است که به بازار نشر ارائه شده است.

حوزه هنري قم چه اقداماتي را در اين زمينه انجام داده است؟

حوزه‌ هنري در راستاي برنامه‌ريزي و سياست گذاري‌هايش از ابتداي تاسيس نسبت به ادبيات داستاني توجه ويژه داشته و دارد. اين مرکز با توليد و نشر آثار متنوع و تاثيرگذار در زمينه داستان و رمان دفاع مقدس، انقلاب اسلامي، اجتماعي، کودک و نوجوان و بچه‌هاي مسجد سهمي از اين مهم را به دوش کشيده و به تبع آن حوزه هنري استان قم نيز نسبت با تشکيل دفتر ادبيات پايداري و برگزاري دوره‌هاي ادبيات داستاني و همچنين برگزاري نشست‌هاي نقد و نظر در زمينه ادبيات داستاني اهتمام خود را به کار گرفته اما آنچه مسلم است بايد بسيجي عمومي براي اين مهم به کار گرفته شود.

شنبه 13 مهر 1392 - 9:0

از اين نويسنده يا گزارشگر

*نام:
*ايميل:
نظر شما:

* اختياری