نگاهي به معماري مسجد امام خميني تهران و جايگاه آن در انقلاب اسلامي

مسجد امام تهران يا مسجد امام خميني در بازار تهران واقع شده و در دوران قاجارساخته شده است. اين مسجد در جنوب شرقي ميدان ۱۵خرداد قرار دارد.

در اصلي مسجد (واقع در ضلع شمالي آن) به خيابان پانزده خرداد باز مي شود. سر در غربي مسجد در بازار بزرگ و سر در شرقي آن در بازار بين الحرمين قرار دارد.

اين بناي تاريخي در اول مهرماه ۱۳۶۳ با شمارهٔ ثبت ۱۶۶۷ به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

اين مسجد، فضايي مربعي شکل با تقارن نقطه‌اي و حياط مرکزي، با چرخشي ملايم نسبت به بافت شهر براي استقرار در امتداد قبله دارد.

مسجد امام شامل 4 ايوان در وسط ۴ ضلع، گنبدخانه در ضلع جنوبي، ۳ شبستان اصلي در کنج ها و حوض مربعي در مرکز حياط است.

اين مسجد قدمتي در حدود ۱۸۰ سال دارد و از زيباترين مساجد تاريخي تهران است. مسجد امام در زمان فتحعلي‌شاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ هـ. ق) بنا گرديده است.

بر اساس مستندات تاريخي مسجد امام، بعد از مسجد جامع بازار يا جامع عتيق، دومين مسجد جامع بزرگ تهران به شمار مي آمده است.

بر اساس کتيبه‌هاي ايوان جنوبي مسجد، زمان تقريبي شروع ساخت اين مسجد سال ۱۲۱۲ يا ۱۲۲۴هـ. ق بوده است.

در سال ۱۳۰۷هـ. ق ناصرالدين‌شاه قاجار دستور داد در اصلي در جهت شمال تعمير و دو مناره در دو طرف گل‌دسته مسجد ساخته شود.

طرح معماري مسجد امام و نيز برخي از جزييات آن از مسجد وکيل شيراز گرفته شده است. معماري اين مسجد از لحاظ وسعت صحن، شبستانهاي زيبا، گنبد عظيم کاشيکاري، طاق نما، غرفه ها و سردر زيبا و چشم نواز است.

هويت معمار اصلي مسجد امام ناشناخته است اما احتمال دارد معمار آن شخصي به نام عبدالله خان معمارباشي (معمار دربار فتحعلي شاه قاجار) بوده باشد.

آنچه در مسجد به وضوح به چشم مي خورد اين است که هنرمندان فراواني از شيراز و اصفهان نيز در ساخت مسجد با معمار اصلي بنا همکاري کرده اند.

مسجد امام خميني وسعتي در حدود يازده هزار مترمربع دارد و بر طبق اصول معماري سنتي ايراني ساخته شده است.

اين مسجد همچنين مجموعه اي از نفيس ترين آرايه ها مانند گچکاري، حجاري، مقرنس و کتيبه هاي گوناگون و ... در قسمت هاي داخلي و خارجي خود دارد.

در هريک از دو شبستان بزرگ مسجد دوازده ستون قرار دارد. همچنين دو مناره مسجد در طرفين ساعت ديده مي شوند.

اين دو مناره با کاشي کاري زيبايشان، به دستور ناصرالدين شاه قاجار به اين بنا افزوده شده اند.

هرکدام از درهاي مسجد به دالاني متصل مي شوند. سبک ورودي اصلي مسجد نيزتحت تاثير مسجد وکيل شيراز است.

گنبد بزرگ مسجد مزين به کاشي کاري هاي زيبايي است. در ايوان جنوبي مسجد شکيات نماز به خط مهدي خوشنويس ملقب به ملک الکتاب نوشته شده است.

منبر مسجد، داراي 13 پله و از جنس سنگ مرمر يکپارچه مي باشد. در اصلي مسجد يا در شمالي آن 17 پله پايين تر از سطح خيابان قرار دارد. در چوبي مسجد امام هم 4 متر ارتفاع و 3 متر عرض دارد.

ژاک موريه‌(نايب سفارت انگليس‌) در سفرنامه خود در سال ۱۲۲۲ ه.ق‌، مي‌نويسد: « تنها بناي قابل ملاحظه در تهران عهد فتحعلي‌شاه مسجد شاه است که ناتمام مانده است‌.»

کتيبه‌هاي تاريخي موجود در بنا، به خط آقا مهدي ملک الکتاب است‌. نام استادان کاشي‌کار، اسدالله عابديني‌، اسدالله حسيني‌، احمد علي‌اصغر و علي اکبر محمد از تهران و مصطفي طباطبايي‌، حسين باقر، عبدالرحيم و ابراهيم کاظم از اصفهان در کاشي‌کاري‌هاي اطراف صحن ديده مي‌شود.

اين بنا با استفاده از آجرهاي نخودي رنگ مزين به کاشي‌هاي چند رنگ و بر طبق اصول معماري ايراني تزيين شده است‌.

مسجدي در کانون نهضت اسلامي

مساجد بازار تهران (از جمله مسجد امام خميني) به دليل قرار گرفتن در کانون بازار، هميشه از اعتبار واهميت ويژه‏اي برخوردار بوده‏اند و مرکز ارتباط روحانيان و بازاريان بودند.

نقطه عطف مبارزات هيئت هاي مذهبي اين مساجد با روي کار آمدن اسدالله علم و اجراي طرح انجمن هاي ايالتي و ولايتي آغاز شد و به مبارزه علني علما، بازاريان و مردم با رژيم پهلوي مبدل شد.

وجود سخن‏ران توانايي چون حجه الاسلام محمد تقي فلسفي که گاهي دراين‏مساجد به سخنراني مي‏پرداخت، از ويژگي‏هاي مهم اين مساجد در قيام پانزده خرداد و جريانات پس از آن تا سال 1343 است.

در فاصله‏ي سال‏هاي 1343 تا 1357 اين مکان‏ها تحت کنترل ومراقبت مداوم ساواک و نيروهاي شهرباني قرار داشتند؛ با اين حال، محل مناسبي براي برنامه‏هاي وعظ و عزاداري درايام محرم و رمضان به شمار مي‏آمدند.

اين مساجد هم زمان با اوج‏گيري نهضت امام خميني(ره) در سال 1356و حوادث منتهي ‏به انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357 محل تجمع انقلابيون، توزيع اعلاميه و محل تبادل اطلاعات گرديدند.

مسجد امام خميني به طور اخص يکي از پايگاههاي مهم بازاريان در قيام پانزدهم خرداد 1342 بود. در همين مسجد بود که اعتراضات عليه انتخابات دوره بيست و يکم مجلس به اوج رسيد.

سالگرد قيام 15 خرداد در سال 1343 در مسجد امام خميني حواشي فراواني داشت. مسجد امام همچنين در برپايي تظاهرات 25 دي 1357 نقش انکار ناپذيري داشت.

ترجمه: غزال حسين زاده

p style=text-align: justify;

p style=

شنبه 21 ارديبهشت 1392 - 9:1

از اين نويسنده يا گزارشگر

*نام:
*ايميل:
نظر شما:

* اختياری