جمعه 28 تير 1398 - 2:40
پر بازديدهاي اين گروه
  • موردي يافت نشد

گفتگو

 

شيما حسن زاده

 

اکثر نمايش­هاي دفاع مقدس سفارشي هستند

 

گفتگو با مريم معترف

تئاتر از نافذترين هنرهائي است که مي­تواند تا عمق جان و قلب­ها نفوذ کند و اين اثر را زماني مي­توان مشاهده کرد که هنر آميخته با تئاتر به نمايش گذاشته شود با ابزار و هنري به اسم تئاتر شايد بتوان قسمتي از آرمان­هاي بلندي که در پس تفکر شهدا و ايثارگران بوده به نمايش گذاشت پس بايد فرصتي را ايجاد کرد تا بتوان گوشه­اي از اين فداکاري و ايثار را براي مخاطب امروز به تصوير کشيد. اگر هنر در قالب ايثار و ايثار در قالب هنر عرضه شود در ذهن­ها ماندگار خواهد شد. در اين ميان تئاتر دفاع مقدس همواره به عنوان هنري که نسبت به سينما و ادبيات از امکانات رسانه­اي کمتري برخوردار است تلاش مضاعفي نسبت به سال­هاي اخير از خود نشان داده است. تئاتر دفاع مقدس آرام آرام مي­ رود که به عنوان يک سبک هنري خود را مطرح کند سبکي که در آينده و در تحقيقات و پژوهش­هاي نظريه پردازان و منتقدان ادبيات دراماتيک شکلي بازخواني شده خواهد يافت در اين ميان و از دِل تئاتر دفاع مقدس جريان­هاي هنري و رقابتي برخاسته است که همواره ميزبان تلاش هنرمندان کشور است. رسانه نيز به نوبه­ي خود جزء ميزبانان هميشگي اين وادي است تا بتواند به صورت ويژه به ساحت ايثار و ايثارگر اداي دين کرده باشد. از اين رو اين بار ميزبان کارگردان و بازيگر شناخته شده­ي صحنه­ها مريم معترف هستيم. هنرمندي که فوق ليسانس زيبائي شناسي تئاترش را از دانشگاه سوربن فرانسه اخذ کرده و فعاليت هنري­اش را از سال 1351 به عنوان تهيه کننده در تلويزيون آغاز کرده است. معترف که در کارنامه هنري­اش بيش از ده­ها عنوان هنري در شاخه­هاي بازيگري و کارگرداني در صحنه­هاي مختلف تئاتر را يدک مي­کشد واگويه­هاي جالبي پيرامون پرداخت و ساخت نمايشنامه­هاي دفاع مقدسي دارد.

مدير اداره تئاتر و خانه­ي نمايش در ابتدا به تعريف تئاتر دفاع مقدس اينگونه مي­پردازد:

- به نظرتان مي­توان تئاتر دفاع مقدس را با قالب تئاتر مقاومت يکسان دانست؟

به نظرم هرکدام از اين گونه­ها ساختار خاص خودش را مي­طلبد هرچند که از نظر مفهومي مي­توان هر دو قالب را از يک نطفه دانست. دفاعي که در ايران رخ داده است به دليل انگاره­هاي معنوي و ايثار رزمندگان و شرکت کنندگان در آن به عنوان يک دفاع مقدس ياد مي­شود از طرف مقاومت هم به نوعي دفاع و مقاومت در برابر هجوم بيگانه يا زور يک گروه دژخيم گفته مي­شود که در اين ميان مي­توان دفاع مقدس را نوعي مقاومت هم ناميد اما در بطن خودش يک سري ويژگي­هاي خاصي را گنجانده است که از آن به عنوان دفاع مقدس هم ياد مي­شود که اين تقدس بايد در ساختار و قالب هنرهاي نمايشي به خوبي معني و متبلور شود. به هر حال جنگ ايران شاهد رخدادهاي گوناگون مادي و معنوي بوده است از ايثار و فداکاري و جان دادن در راه خداوند بگيريد تا جنگي که همه­ي ابرقدرت­هاي جهان در يک سمت قرار گرفتند و پشت ايران را از وجود هر گونه پشتيباني مادي و معنوي خالي کردند. به طور کلي هر نوع نمايشنامه­اي که بتواند اين فضا را عيان کند رنگ و بوي دفاع مقدسي و تا اندازه­اي مقاومتي را خواهد داشت.

- به نظر مي­رسد نمايشنامه­هاي توليدي نسبت به دهه يا دهه­هاي گذشته از باورپذيري کمتري برخوردار هستند؟

دليل اين اتفاق را مي­توان اينگونه ذکر کرد که اکثر کارهاي دفاع مقدسي سفارشي نويسي مي­شوند و يا به نوعي مناسبتي است. فراخوان­هاي مختلف از طرف مراکز هنري فرهنگي براي برپائي جشنواره­ها باعث شده است که نويسندگان ما دنبال نوشتن براي جشنواره­ها باشند. نگاه کنيد چند سال از اتفاقات جنگ جهاني گذشته است اگر اين فيلم­هاي پس از جنگ جهاني يا نمايشنامه­هاي تئاتر براي مردم هر کشوري باورپذير است به دليل اين است که نويسندگان آنان تنها براي شرکت در جشنواره­هاي مختلف آثار را خلق نکردند بلکه کار براي نمايش اتفاقات و حقايق تلخ و شيرين مردم جهان نوشته مي­شود. اما در ايران شاهد هستيم که نويسندگان يک ماه مانده به اجراي يک جشنواره هنري قلم بر دست مي­گيرند و اثرشان را خلق مي­کنند مشخص است که اين نوشته­ها باورپذير نخواهد بود. چرا که از دِل برنيامده است اثري که از دل بربيايد بر دِل هم مي­نشيند ما در عرصه هنرهاي نمايشي از اين دست آثار به شدت کم داريم. آثاري که از دِل هنرمند برآمده باشد.

- مفاهيم ذهني نويسندگان هم دچار افول شده است؟

اين نکته که مشکل اصلي تئاتر ماست و دفاع مقدس و غيره هم ندارد. اينکه اکثر کارگردانان به دنبال نوشته­هاي خارجي مي­روند مهمترين دليل اين اتفاق است چرا که نويسندگان ما در اين عرصه از هر نوع مطالعه و فکر و همذات پنداري خودشان را مبرا مي­دانند.

- شايد اين مدعا پيرامون ديگر قالب­ها تئاتر يا موضوعات توجيه پذير باشد اما در موضوع دفاع مقدس که ما داعيه دار اين موضوع در هنرهاي نمايشي هستيم چندان توجيه پذير نيست؟

ببينيد شما اول بايد يک نمايشنامه نويس باشيد تا بعد بتوانيد پيرامون موضوعات مختلف از جمله دفاع مقدس يا بحث مقاومت يا هر موضوع ديگري بنويسيد وقتي اين فضا را نمايشنامه نويس ما جدي نمي­گيرد و به نوعي از هر نوع تحقيق و پژوهش سرباز مي­زند مطمئن باشيد شرايط کار از اين بهتر نخواهد بود. اکثر نمايشنامه نويسان ما با يکبار نوشتن مدعي هستند که اثر مطلوب است در حاليکه نمايشنامه نويس بايد بداند که اثر با يکبار نوشتن اثرگذار نخواهد شد بايد اثر بارها بازنويسي نو شود و توسط ديگر عوامل افراد موفق در اين عرصه مطالعه شده و دوباره نظرخواهي شود تا اثر پخته و کارگر بيافتد. از طرفي يک نمايشنامه در زمان اجرا و تمرين هم مي­تواند دوباره بازنويسي و تغيير کند يک نمايشنامه نويس بايد براي تک تک اين مواقع خودش و نمايشنامه را آماده تغيير و تحول کرده باشد. اما اکثر ما نمايشنامه نويسان نظرات ديگران را قبول نداريم و اصلاً نقدپذير نيستيم. از طرفي برخي که پا را فراتر مي­گذارند و با بودجه­هاي شخصي­شان اثرشان را چاپ مي­کنند و بعد عنوان مي­کنند که از يک اثري که چاپ شده است که نمي­توان ايراد و اشکال گرفت!!! اين مشکل کل فرآيند نمايشنامه نويسي ايران در هنرهاي نمايشي است و ربطي هم به موضوعاتي مثل دفاع مقدس يا مقاومت يا هر موضوع ديگري ندارد.

- ما افراد بزرگي را در عرصه هنرهاي نمايشي در موضوع دفاع مقدس همچون آذرنگ، پارسائي، آستانه، حنيفي و . . . داريم که متأسفانه شاهد هستيم که طي سالهاي نزديک کمتر به سمت نوشتن يا کارگرداني اين موضوع خاص پرداخته­اند در حاليکه اين افراد از سرمايه­هاي هنرهاي نمايشي در موضوع دفاع مقدس هستند. دليل اين دلسردي را چه مي­دانيد.

شما نادري را از قلم انداختيد.

- سؤال بنده کلي بود.

بله البته که قبول داريم اکثر اين افراد از اين فضا دلسرد شده­اند البته آذرنگ هنوز هم کار مي­کند اما امثال افرادي چون نادري و آستانه نمي­دانم چرا دلسرد شدند. البته مي­توان حدس زد که با توجه به شرايط موجود خواسته­ي اين افراد از محيط پيراموني چيست هرچند که اين خواسته­ها، دغدغه­هاي همه­ي اهالي تئاتر است اول اينکه هنوز هم مشکل نظارتي در اين فضا و هنر وجود دارد از طرفي افرادي هستند که شروع به نوشتن کارهاي سفارشي و مناسبتي مي­کنند که به نوعي بازار کار را خراب کردند اکثر اين آثار هم آثاري به شدت ضعيف هستند چرا که آثار بدون عميق شدن و تفکر لازم نوشته مي­شود اکثراً هم به اجرا نمي­رسد و اگر هم اجرا شوند به نوعي تماشاگر مطلوبي ندارند تماشاگر با آن همذات پنداري نکرده و اثر را خالي از هر گونه حس و عمق مي­داند.

- عده­اي معتقدند که حوزه هنري و ارشاد اسلامي با توجه به امکانات سخت افزاري و نرم افزاري­ شان هنوز نتوانستند آنگونه که بايد در بحث توليد و نظارت عملکرد مناسبي داشته باشند. از طرفي برخي پا را فراتر گذاشته­اند و معتقد هستند که اگر هنرمندي در يکي از اين مراکز اثري را کار کند از حمايت مرکز ديگر بهره نخواهد برد.

اگر اين طرز تفکر وجود داشته باشد که واي به حال اين هنر و فرهنگ. البته موازي کاري­هاي اين دو نهاد کاملاً به ضرر هنرمندان و مسير هنري و فرهنگي ما منجر شده است اما اين نوع تفکر ريشه­اي جديد در ساختار و لايه­هاي زيرين هنرهاي نمايشي پيدا کرده است اين تفکر طي دهه يا دهه­هاي گذشته هنري کشورمان وجود نداشت امروز هم بايد اين اختلافات کنار گذاشته شود هر دوي اين مراکز در بنگاه کلان فرهنگي هستند که براي يک مملکت کار مي­ کنند نبايد تا اين حد اختلاف ميان اين مراکز و هنرمندان آن وجود داشته باشد اگر اين تفکر وجود داشته باشد بايد گفت که يک دعواي بچه گانه صورت گرفته است اينکه مثلاً اگر هنرمندي در ارشاد اجرا داشت نتواند از سالن­هاي حوزه هنري استفاده کند!! همه­ي اين ارگان­ها براي يک نظام و مملکت فعاليت دارند. با توجه به اينکه ما در عرصه سخت افزاري هم در تهران و کل ايران دچار مشکلات عمده­اي هستيم ايجاد چنين تفکراتي به ضرر بيشتر هنرهاي نمايشي خواهد بود.

- مديران از طرفي معتقد هستند که حمايت­ها وجود دارد اما نويسندگان از نوشتن نمايشنامه خوب غافل شده­اند؟

اين گفته­ي به حقي است چرا که من هم اين نظر را قبول دارم به هر حال ما در حال حاضر نمايشنامه خوب و اثرگذار بسيار اندک داريم چرا بايد اينگونه باشد؟ نمايشنامه خوب مورد تائيد همه است و هر نهادي براي به خدمت گرفتن آن سر و دست مي­شکند اما امروز نمايشنامه مساعد و مطلوبي نداريم که نهادها براي اجراي آن با يکديگر رقابت کنند.

- آيا اين مشکلات تنها به بحث نمايشنامه نويسي مربوط مي­شود؟

ما مشکلات گسترده­اي در کليت هنرهاي نمايشي داريم اما به جرأت مي­توان گفت که مهمترين ضعف ما در بحث نمايشنامه نويسي خلاصه مي­شود. چرا که اين نمايشنامه مناسب است که بايد خودش را به مخاطب بشناساند ما نمايشنامه­هائي داريم که حتي يکبار هم بازنويسي و بازبيني نشده­اند و در صف اجرا در ارشاد اسلامي هستند و با اعتماد به نفس لازم اثر خود را محق اجرا مي­دانند. اين خودخواهي­ها در تمامي موضوعات مربوط به هنر نمايشي از جمله دفاع مقدس و مقاومت هم ديده مي­شود. اگر نمايشنامه مناسبي نوشته شود شک نکنيد که اولين ارگاني که از آن حمايت خواهد کرد ارشاد اسلامي يا حوزه هنري خواهد بود.

- برخي معتقدند جشنواره­ها کارکردشان را از دست داده­اند چرا که اکثر آثار رسيده به جشنواره بعد از برپائي جشنواره به اجرا و صحنه نمي­رسند.

اين ربطي به کارکرد جشنواره­ها ندارد اين دليل بر ضعف همان نکاتي است که تا الان مطرح کرديم. باز هم ضعف نمايشنامه نويسي مطرح است. اکثر نويسندگان سعي مي­کنند که الان براي فلان جشنواره کار کنند و به موازات آن يک نمايشنامه براي ديگر جشنواره بنويسند آيا اين نمايشنامه­هاي يک هفته­اي يا يک ماهه مي­تواند مخاطب را جذب کنند؟ اين آثار چقدر عمق دارند؟ آيا مي­توانند مسئولين را مجاب کنند که از اين آثار حمايت ويژه­اي به عمل بياورند؟

- از طرفي شايد برگزاري جشنواره­ها هم بيلان پرکن شده است؟

شايد اينگونه است به هر حال مسئولين هم وقتي فضا را اينگونه مي­بينند سعي مي­کنند به اين سمت هم حرکت کنند البته نفس برگزاري جشنواره­ها مطلوب است اما نتيجه آن مطلوب و جالب نمي­شود که باز هم مهمترين مشکل در اين راه را پرداختن هنرمندان نمايش نامه نويس ما به کارهاي مناسبتي و سفارشي مي­دانم. چرا که اين کارها از دِل برنمي­ آيد که بر دِل بنشيند. وقتي يک کار با حس مطالعه و عمق بخشي بيشتر به اثر و اثرگذاري نوشته مي­شود به طور مواضع مشخص خواهد بود که اين اثر چه اندازه مؤثر و مطلوب خواهد بود.

- به مقوله پژوهش و تحقيق اشاره کرديد آيا منابع موجود بر سر راه نمايشنامه نويسان دفاع مقدسي را کافي و مطلوب مي­دانيد؟

از طرفي اين خاطرات نوشته شده بهترين منبع براي شناخت محسوب مي­شود از طرفي اين همذات پنداري مي­تواند از طريق حضور در اين فضا و مکان­ها ايجاد شود هنوز هم در اهواز و آبادان و خرمشهر هستند کساني که از نزديک درگير جنگ بودند و خاطرات بکر و دست نخورده­اي از آن فضا دارند مردم عادي مغازه دار تا زنان خانه­دار که هنوز هم از صدمات جنگ تحميلي در امان نيستند و دارند صدمات را جبران مي­کنند.

- توليد انگيزه در اين ميان به عهده کيست؟

انگيزه از درون هنرمند تراوش مي­کند البته مديران هم بايد اين افراد را تشويق کنند و براي اين افراد محيطي را فراهم کنند من منکر اين جريان نيستم اما نبايد هنرمند به خاطر پول کار کند و يا به خاطر پول هر کاري بکند و بنويسد. اگر او براي پول هر کاري بکند کار بسيار خطرناک مي­شود. پرداختن به موضوعاتي از جمله دفاع مقدس يک موضوع حسي، دلي، عشقي، عاطفي و وجداني است بنابراين پول اينجا نقش تعيين کننده­اي نمي­تواند داشته باشد مگر اينکه در نوشتن اين موضوع ويژگي­هاي گفته شده را ناديده بگيريم. اول انگيزه خود هنرمندان تعيين کننده مطلب است و پس از آن اين مديران هستند که با تشويق و حمايت­هاي جنبي مي­توانند اين رود را در مسير مناسب خودش کنترل و انرژي ببخشند.

- به نظر مي­رسد شما کلاً باعث سفارشي نويسي مخالف باشيد؟

من با سفارشي نويسي مخالف نيستم با يک هفته و يک ماهه نويسي مخالفم.

- گاهي معيشت بر اين تفکرات غلبه مي­کند.

شايد اينگونه است و نتوان کاري هم کرد اما نبايد توقع نوشتن نمايشنامه اثرگذار هم داشت. کلاً سفارشي نويسي اين سبک مورد نظر هيچ کسي نيست البته نمي­خواهم رأي و حکم صادر کنم اما کار خوب با اين روش­ها توليد نمي­شود. تحقيق و مطالعه رکن اساسي اثر ماندگار است.

- در خبرها داشتيم که قرار است مرکز يا فرهنگستاني ويژه پرداختن به موضوع دفاع مقدس در هنرهاي نمايشي تأسيس شود اين مراکز در رشد ذهن و تفکرات و اسناد و مدارک مورد نياز نويسنده چقدر مي­تواند مفيد باشد.

اين اتفاقات خوب است که فيلم و کتاب و اسناد و مدارک و خاطرات ويژه­ي اين افراد تهيه مي­شود اما بايد در نظر گرفت اين وسائل يک نوع کمک است اصل خود هنرمندان و نمايشنامه نويسان هستند هنرمند بايد خودش ذوق نوشتن داشته باشد. اگر هنرمندي ميليون­ها کتاب هم بخواند و فيلم هم تماشا کند و از تجربه­ي افراد مختلفي هم استفاده کند اما دلش با اين کار نباشد هرگز رشد نخواهد کرد.

- به نظرتان هنرمندان در اين عرصه چقدر توانستند دين خودشان را به انقلاب و دفاع مقدس بپردازند؟

به نظرم هنوز لايه­هاي پنهان اين جريانات روشن نشده است هنوز زماني از اين اتفاقات نگذشته است.

- ربع قرن کافي نيست که هنرمندان دست از ساخت کارهاي تکراري بردارند؟

منظورم از زمان نسبت به وقايع مشابه در جهان است مثلاً از جنگ جهاني دوم چقدر مي­گذرد هنوز هم فيلم­ها و نمايشنامه­ها و کتاب­ها حاوي اسناد و مدارک پنهان و لايه­هاي زيرين هستند. به نظرم جاي نگراني ندارد و نبايد نگران شد هنوز وقت هست تا بتوان اين دين را به طور کامل و عالي ادا کرد اما بايد از تحقيق و پژوهش غافل نماند که اگر اين اتفاق رخ ندهد ما همچنان در جاي خودمان درجا خواهيم زد.

- به نظرتان هنوز دوران گذار از انقلاب و جنگ طي نشده است؟

هنوز مانده تا بتوان صحنه­ها را پر کرد و مردم را به وجد آورد نبايد عجله کرد. هنوز اين دوران طي نشده است.

- چرا هنرمندان ما نتواستند از آثار کشورهائي که تجربه مشابه تجربه جنگ ما را داشتند آثاري را اقتباس يا به نوعي همکاري فرهنگي و هنري داشته باشند.     

اقتباس نمي­تواند صورت بگيرد چون تجربه­ي کشور ما يک تجربه­ي خاص و جهاني بوده است شايد بتوان در ابعاد مقاومت کشور يا کشورهائي را نام برد که هم پاي ما مقاومت کردند و با اين کشورها رابطه­ي عميق هنري و فرهنگي باز کرد اما در ويژه­ي جنگ اين امکان پذير نيست. مي­توانيم مسائل جهاني را در نظر بگيريم اما در رابطه با دفاع مقدس و تئاتر اين موضوع ما ذهنيت و پژوهش خاص خودمان را بايد داشته باشيم. اين دوره يک دوره­ي خاص است اما در اين ميان مي­توان يک حرکت ديگر نيز انجام داد مي­توان جنگ و دفاع مقدس را خالي از توپ و تانک ديد. چرا که هرکدام از افرادي که در جنگ حاضر شدند داراي يک عقبه خاص بودند.

- نگاه به زندگي.

دقيقاً. مي­توان اين افراد را از جنبه­هاي مختلف اقتصادي فرهنگي سياسي و اعتقادي و . . . مورد بررسي قرار دارد. جنگ عواقب گسترده­اي داشته و دارد و مي­توان اين عواقب را به رخ بيننده کشاند و او را به فکر فرو برد متاسفانه اکثر کارهاي دفاع مقدسي ما منوط به توپ و تفنگ شده است. ما از پشتوانه و عقبه­ي رزمندگان غافل مانده­ايم. مي­توان اين نوع تأثير را با تحقيق و تفحص ميداني به شيواترين نوع ممکن روي صحنه اجرا کرد و حس همذات پنداري را در تماشاگر ايجاد نمود.

- عده­اي از هنرجويان اين عرصه معترض هستند که فرصت براي اجرا در اختيار اين افراد قرار نمي­گيرد و از طرفي اکثر هنرمندان بزرگ از ايفاي نقش در اجراهاي دفاع مقدسي سرباز مي­زنند.

حضور اين افراد هنرجو و آماتور بستگي به ميزان تلاش و صداقت اين افراد در کار دارد که هرکسي بتواند خودش را در اين محيط اثبات کند مسير براي حرکت او روشن و باز خواهد شد. اما اگر هنرمندان بزرگ برخلاف سالهاي گذشته امروز علاقه­اي به بازي در اين موضوع نمايشي ندارند بايد علت را در نمايشنامه­هاي ضعيف جستجو کرد. وقتي يک اثري سفارشي ساخته مي­شود و هنرمند مي­داند که اگر در آن بازي کند برچسب خواهد خورد از خير بازي مي­گذرد. مي­گويند چون پول داشته است اين هنرمند بازي کرده است نمايشنامه هم که ضعيف بوده پس حجت تمام است. خود من سالها قبل يک کار جنبي دفاع مقدسي کار کردم و بسيار هم علاقمند هستم در اين مسير کار کنم اما هنوز يک نمايشنامه خوب پيدا نکردم. کار خوب خودش را نشان مي­دهد و مهم نيست که اين کار را چه کسي و کدام ارگان معرفي مي­کند. کار خوب هنرمند خودش را هم پيدا مي­کند. تماشاگر امروز کاملاً هوشيار است و وقتي پاي يک اجرا مي­نشيند مي­داند که اين اجرا سفارشي است يا يک کار آزاد است يا يک اثر سفارشي با يک نمايشنامه عالي است.  

 

 

 

شنبه 1 مهر 1391 - 11:39

*نام:
*ايميل:
نظر شما:
* اختياری

 

از اين نويسنده يا گزارشگر