يکي از مرتفع ترين بناهاي آجري جهان

نگاهي به معماري گنبد قابوس

گنبد کاووس يا گنبد قابوس بنايي تاريخي متعلق به سده چهارم هجري مي باشد که در شهر گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد.

اين بنا يکي از مرتفع ترين بناهاي آجري جهان است. گنبد قابوس بر فراز تپه‌اي خاکي که پانزده متر از سطح زمين ارتفاع دارد و در ميان پارک بزرگ شهر گنبد کاووس قرار گرفته است.

اين بنا در سال (397 هجري .ق - 375 هجري .ش) و در زمان حکومت شمس المعالي قابوس بن وشمگير در شهر جرجان که پايتخت حکمرانان آن ناحيه بود بنا گرديد.

اين بنا در حقيقت آرامگاه شمس المعالي قابوس بن وشمگير زياري و يکي از زيباترين آثار معماري اوايل دوران اسلامي مي باشد.

گنبد قابوس از سه قسمت اصلي: شالوده، ساقه و گنبد مخروطي تشکيل يافته است که در مجموع 55 متر ارتفاع دارند. ساقه روي پايه‌اي دايره شکل قرار گرفته و حدود دو متر از آن بيرون از زمين است و بخش بزرگي از آن در درون زمين قرار دارد.

ساقه روي شالوده قرار دارد و ارتفاع آن 37 متر است. تنها تزيين ساقه در بالاي در ورودي دو رشته کتيبه کوفي آجري است. اين کتيبه ها 80 سانتيمتر عرض دارد و در هر دوي آنها سال احداث بنا حک گرديده است. خطوط و حروف کتيبه با آجر ساده قرمز رنگ بدون هيچ گونه روکشي در درون قاب‌هاي آجري قرار گرفته است.

پي سازي گنبد قابوس از زمين سفت شروع و تا ارتفاع حدود 15 متري با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام گرفته ‌است.

بدنه دايره مانند گنبد قابوس داراي 15 دندانه نود درجه است اين دندانه ها که به فواصل مساوي از يکديگر قرار دارند، از پاي بست بنا شروع و تا زير سقف گنبدي ادامه مي‌يابد. راس اين دندانه ها (به جز در ورودي) 1.34 متر از هم فاصله دارند.

گنبد قابوس با آجرهاي مخصوص دنباله دار کفشکي ساخته شده‌ و دو پوسته ‌است. ارتفاع اين گنبد مخروطي 18 متر است و در قسمت شرقي آن روزنه‌اي به چشم مي خورد که ارتفاع آن يک متر و نود سانتيمتر است.

عرض روزنه در بخش فوقاني 73 و در وسط 75 و در بخش تحتاني 80 است. در ضلع جنوبي آن يک ورودي قرار دارد که 5.1 متر عرض و 55.5 متر ارتفاع دارد.

در درون طاق هلالي سر در آن، مقرنسي وجود دارد که شايد اين مقرنس ساده و زيبا از اولين نمونه‌هاي ساخت مقرنس در بناهاي اسلامي ‌باشد.

دکتر ويلسن درباره اين مقرنسها چنين نوشته‌است: بالاي در، داخل هلال مدخل گيلويي مقرنسي است که در مراحل اوليه ترقي مي‌باشد و اين يکي از نمونه‌هاي تزئيني است از اصول يک معماري که بعد اهميت پيدا کرده‌است. دو رديف کتيبه کوفي بصورت کمر بند وار بدنه را آرايش کرده‌است که يک رديف آن در 8 متري پاي آن و ديگري بالا در زير گنبد مخروطي قرار دارند. نوع نوشته کوفي کتيبه‌ها ساده و آجري است و حروف آن آرايش ندارند. بر جسته و خوانا مي‌باشد و حاشيه دور آنها قاب مستطيلي شکلي است از آجر .

پروفسور آرتور پوپ در مورد گنبد قابوس مي نويسد:

در زير سمت شرق کوه‌هاي البرز و در برابر صحراهاي پهناور آسيا يکي از بزرگ‌ترين شاهکارهاي معماري ايران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته‌است. اين بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگير مي‌باشد و برج آرامگاه از هرگونه آرايش مبراست. جنگنده‌اي با نيروي ايمان در نبرد رودرروي، پادشاهي شاعر در نبرد با ابديت، آيا آرامگاهي چنين عظيم و مقتدر وجود دارد.

و ويل دورانت در مورد آن نوشته ‌است:

جرجان در قرن 10 ميلادي (عصر زياريان) يکي از ولايت‌هاي بزرگ ايران بود و به اميران روشنفکر اشتهار داشت، مثل شمس المعالي قابوس وشمگير که ابن سينا را به دربار خود خواند. اين شهر گنبدي 52 متري دارد.

گنبد قابوس در روز شنبه دهم تير ماه 1391 در سي و ششمين اجلاس کميته ميراث جهاني بررسي و در فهرست ميراث جهاني يونسکو به ثبت رسيده است.

سه‌شنبه 13 تير 1391 - 14:30

از اين نويسنده يا گزارشگر

*نام:
*ايميل:
نظر شما:

* اختياری