- موردي يافت نشد
كتاب
ضياء آراسته
موسيقي عاشورا
موسيقي عاشورا
مولف : تورج زاهدي
چاپ و شمارگان : اول / 1388 ، 2500 نسخه
ناشر : سوره مهر
كتاب موسيقي عاشورا تاليف تورج زاهدي شامل يك مقدمه با عنوان نگاه تاريخي و مطالبي با سرفصل‌هاي موسيقي مذهبي ، نقدي بر قطعه عاشورا براي پيانوي تنها ؛ اثر جواد معروفي ، پي‌نوشت‌ها ، نت‌ها و همچنين منابع براي عاشورا و موسيقي مي‌باشد . نويسنده در مقدمه كتاب خود به اين مطلب اشاره مي‌كند كه نقش صداي خوش ، الحان خوش‌نوا ، اجرا و آواز استادانه ، كلمات دلكش و گويا و حتي سازهاي مناسب ، در سهيم كردن شيفتگان و عاشقان سرور شهيدان بسيار حائز اهميت است. زيرا اگر چه شيعيان به خودي خود نسبت به حسين‌بن علي ( ع ) ارات خاص دارند ، ولي روضه‌خواني و نوحه‌خواني‌هاي مناسب به بروز و ظهور اين احساسات عاشقانه بسيار كمك مي‌كند . زاهدي ادامه مي‌دهد كه اين مساله چنان مهم و اساسي است كه از همان آغاز ، همراه و همپاي عزاداري حسيني بوده است . ايرانيان اگرچه حكومت خلفا را برنمي‌تابيدند ، ولي به ميل خود اسلام را پذيرفته و بر اصول مترقي و كمال‌يافته آن گردن نهاده بودند .
استقلال اوليه ايرانيان از سلطه اعراب تنها شامل خراسان مي‌شد و تمامي ايران را در برنمي‌گرفت . در قرن چهارم هجري اين آرزو بدست آل بويه به وقوع پيوست و تمام سرزمين ايران از سلطه خلفاي عرب خارج شد و استقلال خود را بدست آورد . نويسنده كتاب تاكيد مي‌كند كه تاريخ موسيقي مذهبي ايران نيز پس از پذيرش اسلام توسط ايرانيان از همين تاريخ آغاز مي‌شود و در اين ميان اين مساله مهم اين است كه نقطه آغاز موسيقي مذهبي در ايران پس از اسلام با مراسم موسيقي در دهه عاشورا آغاز مي‌شود . مراسم سوگواري سيدالشهداء تا پايان حكومت آل‌بويه در بغداد و در سرزمين ايران هر ساله در ده روز اول ماه محرم برگزار مي‌شد تا اينكه با ظهور سلطنت سلجوقيان به طور موقت تعطيل گرديد . پس از آن هم حمله مغول روي داد كه موجبات حكومت سلاطين مغول و به خاك و خون كشيده شدن ايران را فراهم آورد . مراسم عزاداري محرم ، درست مانند آنچه در زمانه كنوني همه ساله در كشور پهناور ايران برگزار مي‌شود ، از قرن هفتم هجري قمري در ايران مرسوم شد كه به نحو تداوم‌يافته‌اي تا امروز دوام آورده است .
در بخش موسيقي مذهبي ، تورج زاهدي موسيقي مذهبي در ايران را به چهار شاخه روضه‌خواني ، نوحه‌خواني ، اذان و مناجات و تعزيه و شبيه‌خواني تقسيم مي‌كند . زاهدي تاكيد مي‌كند كه منهاي شاخه سوم ، يعني اذان و مناجات سه شاخه ديگر منحصراً به عاشورا مربوط مي‌شود . وي روضه‌خواني را مقدم بر تعزيه مي‌داند كه قبل از آن در ايران رواج داشته است . در مراسم روضه ، اشعاري را كه در سوگ و رثاي سيدالشهداء سروده شده است با لحن بسيار محزون و غمناكي مي‌خوانند . هدف از خواندن اين اشعار ، شريك كردن مستعمان در فيوضات ناشي از شهادت سرور شهيدان است ؛ و آواز خوش به اين منظور به كار گرفته مي‌شود كه حاضران متاثر شوند و به گريه بيفتند .
هنر روضه‌خواني به دليل ارتباط تنگاتنگي كه با شهادت امام حسين ( ع ) دارد هميشه توسط اهل منبر و موعظه اجراء مي‌شود . همچنين از آنجا كه اجراي هنر روضه‌خواني به هنر آواز بستگي تام دارد ، اهل منبر مي‌كوشند كه هنر آواز خواني و به تبع آن ، همه گوشه‌هاي رديف آوازي موسيقي ايران را فراگيرند تا در اجراي اين هنر ، كاملا ً موفق از عهده برآيند و تاثير بيشتري بر شنونده بگذارند . پيرو اين خواسته اهل منبر به موسيقي روي مي‌آورند و به آموختن گوشه‌هاي پيچيده رديف آوازي ايران اقدام مي‌كنند .
تورج زاهدي در ادامه مطالب كتاب جمله‌اي را از جلد اول كتاب سرگذشت موسيقي ايران تاليف روح الله خالقي نقل مي‌كند كه : " دسته‌هاي عزاداري حسيني كه سابقاً در خيابان‌ها راه مي‌افتاد و چندي متروك شد و دوباره مدتي است اين رسم عزاداري تجديد شده است ، از لحاظ نوحه‌خواني با موسيقي ارتباط دارد . منتها در گذشته نوحه‌خوان‌هاي خوب پيدا مي‌شدند كه به نغمات موسيقي هم آشنايي داشتند و آهنگ‌هاي نوحه را به سينه‌زن‌ها و پامنبري خوان‌ها مي‌آموختند ، ولي حالا نوحه‌ها بازاري شده و كمتر نغمه دلفريبي دارد . "در ادامه مطالب كتاب مولف اين نكته را يادآور مي‌شود كه از ميان آثار مشهور موسيقي كه تحت تاثير موسيقي ساخته شده‌اند ، مي‌توان به سرود ماندگاري ساخته مرحوم استاد روح‌اله خالقي اشاره كرد ؛ اين آهنگ را كه بي‌ترديد همگان آنرا شنيده‌اند و در خاطر دارند ، از يك نوحه قديمي در ايام عاشورا گرفته شده است :
اين ايران اي مرز پرگهر
اي خاكت سرچشمه هنر
دور از تو انديشه بدان
پاينده ماني تو جاودان
مولف در پايان مطالب خود پيشنهاد مي‌دهد كه نهادي مانند يك دانشكده مستقل تاسيس شود كه نوحه‌خوانان بتوانند چند ترم مختلف را در آنجا تلمذ كنند و در آنجا ترم‌هايي براي آموزش رديف‌هاي موسيقي اصيل ، ادبيات ، معارف اسلامي ، زيباشناسي ، تاريخ نوحه‌خواني و روضه‌خواني و اذان و مناجات آموزش داده شود . در زمينه موسيقي ، جواد معروفي قطعه‌اي براي پيانو تصنيف كرده است كه عاشورا نام دارد و در دشتي و چهارگاه است . حسين عليزاده نيز قطعه مشهور ني‌نوا را ساخته است كه سالهاي متمادي ، در ايام محرم از صدا و سيما پخش مي‌شد . سمفوني خسوف اثر محمدسعيد شريفيان نيز به نظر تورج زاهدي قطعه درخور و ارزنده‌اي است كه هنوز اجرا نشده است .
در بخش نقدي بر قطعه عاشورا براي پيانوي تنها ، اثر جواد معروفي ، مولف عاشورا را يكي از بزرگ ترين و در عين‌حال سوگوارانه‌ترين رويدادهاي تاريخ شيعه مي‌داند كه در زندگي ايرانيان بزرگ‌ترين سهم و نقش را داشته و در همه شئونات زندگي شيعيان خالص و پاك‌باخته بروز و ظهور يافته است . زاهدي ادامه مي‌دهد كه از آنجا كه موسيقي هم يكي از شئونات بارز حيات ايرانيان است ، مي‌توان نقش عظيم عاشوراي حسيني را در آن شناسايي كرد و به اثبات رساند . از ديدگاه نويسنده كتاب حتي در دوران معاصر هم موسيقي‌دانان براي سرور آزادگان احترامي ويژه قائل هستند و در شهادت او سوگواري مي كنند . سيدجواد بديع‌زاده يكي از اين استادان است . او به شهادت كتاب خاطراتش كه به تازگي منتشر شده ، يكي از روضه‌خوانان عزاي حسيني بوده و حتي در سالهاي استادي‌اش در حالي كه اوج شهرت بوده، بالا منبر رفته است .
تورج زاهدي تاكيد مي‌كند كه جواد معروفي اولين نوازنده پيانو در ايران است كه هر دو دست را براي نواختن پيانو به كار گرفت و در عين حال ، به جاي اينكه فقط از دو انگشت سبابه دست چپ و راست استفاده كند و پيانو را همچون سنتور بنوازد ، با همه انگشتان دست به نوازندگي پرداخت . علاوه بر اين ، وي باز هم به شيوه خود غربي‌ها در نواختن پيانو ، دست چپ و راست را از هم جدا كرد ؛ يعني با دست راست يك نغمه و با دست چپ نغمه‌اي ديگر را نواخت. جواد معروفي در سال 1305 هجري شمسي ،يعني زماني كه درست سه سال از تاسيس اولين مدرسه موسيقي ايران به روش غربي گذشته بود متولد شد . هنگامي كه هنوز كودك بود ، پدرش موسي معروفي او را به كلنل وزيري سپرد تا مقدمات نواختن پيانو را فراگيرد . معروفي در سال 1311 با اخذ مدرك ديپلم از مدرسه كلنل وزيري فارغ‌التحصيل شد . او سپس به هنرستان عالي موسيقي رفت و مدرك ديپلم آنجا را نيز بدست آورد و سپس به استخدام دولت درآمد.
معروفي در قطعه عاشورا كه براي پيانو تصنيف شده است مي‌خواهد واقعه جانگداز از عاشوراي حسيني را به كمك الحان موسيقايي بيان كند و تعبير و تاويلي هنرمندانه از آن بدست دهد ؛ لذا براي اولين گام نام « عاشورا » را براي آن برگزيده است . جواد معروفي با گزينش آواز دشتي ، مستقيما ً به قلب واقعه مي‌زند ، و به سوگواري در عزاي سرور شهيدان امام حسين ( ع) مي‌‌پردازد . اما وي در عين حال ،گريزي هم به گام re مينور مي‌زند و لحظاتي از قطعه مزبور را در دستگاه چهارگاه اجرا مي‌كند .
در انتهاي كتاب موسيقي عاشورا ، نت الف ؛ نوحه‌اي كه تصنيف « زهره » دقيقاً از روي آن ساخته شده است ، نت ب ؛ نوحه « نوجوان اكبر من » ، نت ج ؛ قسمتي از يك تصنيف قدمي روحوضي به نام « فوت قايم تو سماور ! » ، نت د ؛ قسمتي از يك سرود مشهور « اي ايران » ساخته استاد روح‌اله خالقي و شعر حسين گل گلاب كه از روي يكي از نوحه‌هاي عاشورايي ساخته شده است ، نت و ؛ قسمتي از تصنيف « رو سر بنه به بالين » كه از يك تصنيف عاشورايي الهام گرفته شده است و همچنين نت ه ؛ قسمتي از يك نوحه قديمي كه تصنيف « شباهنگام »از آن الهام گرفته شده است براي استفاده مخاطبان و علاقه‌مندان موسيقي ارائه مي‌شود .
كتاب موسيقي عاشورا نوشته تورج زاهدي در چاپ اول خود با شمارگان 2500 نسخه و قيمت 2500 تومان توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است .
شنبه 28 خرداد 1390 - 11:4
كليه حقوق اين وب سايت متعلق به سازمان تبليغات اسلامي مي‌باشد