- موردي يافت نشد
مقاله
حسين آرياني
عود: سازي ايراني و كهن
بربط يا عود سازي زهي است كه در خاورميانه و كشورهاي عربي رايج است و از قديمي‌ترين سازهاي شرقي و ايراني به شمار مي‌آيد. اين ساز در حقيقت نوعي نماي تاريخي براي سازهاي ايراني است.
«تاريخچه عود»:
از آنجا كه پيشينه اين ساز به 1970 سال پيش از ميلاد مسيح باز مي‌گردد، مي‌توان آن را از اصيل‌ترين سازهاي موسيقي ايران زمين به شمار آورد. آثار باستاني تمدن بين‌النهرين متعلق به هزاره دوم پيش از ميلاد، تصوير مردي ايستاده را نشان مي‌دهد كه به نواختن بربط (عود) مشغول است. در حقيقت مردم سومر باستان، نخستين مردمي هستند كه در آثار به جاي مانده از آن‌ها ردپايي از اين ساز ديده مي‌شود. ساز عود در ايران پيش از اسلام به نام بربط شناخته مي‌شد و پس از سومري‌ها در دوران هخامنشيان رايج بود و در عهد ساساني بيش از همه ادوار رواج داشته است. فارمر پيشينه بربط را مربوط به هنر حجاري هندي در سده دوم پيش از ميلاد مي‌داند، اما محققان ديگر كهن‌ترين نشانه‌هاي تصويري آن را، كه در بلخ شمالي (ازبكستان امروزي) يافت شده است، متعلق به سده نخست پيش از ميلاد مي‌دانند. وجود سازي شبيه به بربط در نقش برجسته‌هاي به جا مانده در ايران، گسترش استفاده از بربط در اين كشور و وجود شواهد روشن‌تر در اين باره موجب شده تا فارمر ضمن آوردن باربيتوس در شمار برخي از آلات موسيقي بيگانه كه به يونان راه يافته، آن را همان بربط يا عود بداند و به ايراني بودن آن تصريح كند. احتمالاً متغير بودن مرزهاي شرقي ايران و دست به دست گشتن برخي ولايات در پي جنگ‌ها، موجب شده كه فارمر، با آن كه خاستگاه اوليه بربط را به هند مي‌رساند، آن را هم چنان سازي ايراني بداند. برخي از مورخان معتقدند كه بربط سازي يوناني است.
اما اگر نظر بعضي از نويسندگان فرنگي را بپذيريم كه سازهاي با برش طول گلابي شكل، منشأ هندي و ايراني دارند، ديگر نبايد در نادرستي انتساب بربط به يونان ترديد داشت به بربط از همان آغاز پيدايش، در نقاط مختلف جهان توجه شده است؛ در سده سوم در چين رايج شد و در زبان چيني «پي‌پا» نام گرفت. چون در سده سوم ميلادي چيني‌ها بر شبه جزيره كره دست يافتند و به ژاپن نزديك شدند، بربط از راه كره به ژاپن رفت و «بي‌وا» ناميده شد، و سپس به كشورهاي آسياي جنوب شرقي چون ويتنام و كامبوج، راه يافت. در سده ششم ميلادي از طرق حيره در مغرب رود فرات كه مدت‌ها متأثر از فرهنگ ايراني بود، به ميان اعراب رفت و در اوايل دوره اسلامي قبول همگاني يافت ظاهراً اعراب، سازي به نام «مزهر» داشتند كه شبيه بربط بود و سطح آن را با پوست مي‌پوشاندند. اما چون به ساز ايراني بربط كه سطح آن چوبي و از مزهر كامل‌تر بود، دست يافتند، آن را عود ناميدند و به جاي مزهر به كارگرفتند بر پايه برخي از اسناد «ابن سريح ايراني‌نژاد» نخستين كسي است كه در عربستان و در قرن اول هجري عود فارسي يا بربط را نواخت و نوازندگي آن را آموزش داد. الاغاني مي‌گويد: «آشنايي او با عود از آن جا شروع شد كه عبدالله‌ابن زبير جمعي از ايرانيان را به مكه دعوت كرده بود تا خانه كعبه را تعمير كنند. ديوار گران ايراني عود مي‌نواختند و اهل مكه از ساز و موسيقي ايشان لذت مي‌برند و آن را تحسين مي‌كردند، پس از آن ابن‌سريح به عود زدن پرداخت.»
«انواع بربط»:
در قديم بربط را دو نوع حساب مي‌آوردند؛ يكي بربط با كاسه بزرگ و دسته كوتاه و ديگر با كاسه كوچك اما دسته بزرگ، امروز به اشتباه ساز دسته‌بلند را بربط و ساز دسته كوچك را عود مي‌نامند. با وجود شباهت‌هاي كلي، تفاوت‌هايي نيز ميان بربط و جانشين آن، عود وجود دارد، از جمله: دسته و كاسه بربط از چوب يك تكه ساخته شده، اما دسته و كاسه عود از دو قطعه جداگانه است. صداي عود بم و نرم و در عين حال گرم و جذاب و نسبتاً قوي است. اين ساز نقش تك‌نواز و هم‌نواز هر دو را به خوبي مي‌تواند ايفا كند. همان‌گونه كه مي‌دانيد بربط صدايي بم و گرفته دارد كه دليل آن نوع زه (سيم) ساز و عدم وجود پرده‌بندي روي دسته ساز است. پرده‌بندي موسيقي ايراني به خوبي روي اين ساز قابل بيان است.
«احيا شدن عود»:
با تشكيل هنرستان عالي موسيقي در پنجاه سال پيش، استاداني چون اكبر محسني، قاموس و منصور نريمان كه اكثرشان سه‌تار مي‌نواختند، سعي كردند با تهيه عود و همنوايي آهنگ‌هاي پخش شده از راديوهاي عربي، شيوه صحيح نواختن عود را ياد بگيرند و به اين ترتيب عود در ايران دوباره احياء شد.
«عودنوازان معروف جهان»:
در يك صد سال اخير ساز عود كاملاً در قبضه عرب‌ها و به خصوص مصري‌ها بوده است. از جمله نوازندگان معروف اين ساز استاد منير بشير است. در كنار او مي‌توان به نام‌هايي چون استاد رياض سنباطي، فريد الاطرشي، ناصر شمه و انور براهم اشاره كرد.
«عودنوازان معروف ايران»:
در ايران نيز پس از احياي ساز عود تلاش‌هاي مثمرثمري صورت گرفت. از جمله عودنوازان معروف مي‌توان به استاداني چون منصور نريمان، حسن منوچهري، محمود رحماني‌پور و اكبر محسني اشاره كرد. در سال‌هاي اخير هم استادان ديگري به اين جمع اضافه شدند كه در نواختن ساز عود نوآوري‌هايي داشتند از جمله اين افراد ارسلان كامكار، غلامحسين بهروزي‌نيا، محمد فيروزي و جمال جهانشاه هستند. از عود نوازان معروف خطه جنوب استاداني مانند علي محبوب، علي ميرشكال، محمد رفيع اشعري، محمدمنصور وزيري از جزيره قشم و حسين وفادار از بندرعباس قابل ذكر مي‌باشند. از عود نوازان معاصر ايران مي‌توان به استاد شاهين علوي اشاره كرد كه در نواختن اين ساز تبحر خاصي دارد.
«عودسازان ايران»:
محمدرفيع اشعري هم اكنون بهترين عودساز ايران است و به اعتقاد بسياري بهترين عودنواز ايران هم هست. عودسازاني مانند برادران محمدي، محمد اژدري، عرفاتي، عابديني، ملكشاهي و نريمان آبنوس نيز در ساخت عود تبحر دارند و باعث رواج بيشتر اين ساز اصالتاً ايراني شده‌اند.
دوشنبه 15 شهريور 1389 - 9:27
- سريال «حجر بن عدي» تجربه اي فراموش‌نشدني
- درامي درباره سالخوردگي
- استاد برجسته صداشناسي و موسيقي
- پناهگاهي براي درماندگي ها
- مداربسته
- يک ناجي آمريکايي ديگر
- در جستجوي زمان از دست رفته
- در خدمت القاي فضايي معنوي
- در جستجوي سرچشمه نيکي
- فيلمفارسي مبتذل و تاريخ مصرف گذشته
- نهاده شدن در فضايي بي پايان
- زيبايي انديشگون
- معرفي سريال‌هاي ماه مبارک رمضان
- فيلمي از جنس ملال
- معنويت در آئينه تصوير
كليه حقوق اين وب سايت متعلق به سازمان تبليغات اسلامي ميباشد