از تايپوگرافي غربي تا حروف‌ نگاري اسماء الحسني

گفت‌وگو با علي وزيريان، طراح، گرافيست و فيلمساز

اشاره:

«قرآن كريم» در ميان كتاب‌هاي آسماني كه به ما رسيده، تنها كتابي است كه اسماء خدا را در بيان مقاصد خود استعمال مي‌كند و علم به اسماء را به ما مي‌آموزد.

انتساب ما به خداي تعالي، به واسطه اسماء اوست و انتساب ما به اسماي او، به واسطه آثاري است كه از اسماي او در اقطار عالم مشاهده مي‌كنيم.

كسي كه از تمامي وسائل و اسباب (مادي و معنوي) دست برداشته و در حاجتي از حوائجش به پروردگار متصل شود، در حقيقت متصل به حقيقت اسمي شده كه مناسب با حاجتش است؛ در نتيجه، آن اسم نيز به حقيقتش تأثير كرده و دعاي او مستجاب مي‌شود و اين همان حقيقت «دعاي به اسم» است.

از اين رو، اگر اين اسم، اسم اعظم باشد، تمامي اشياء رام و به فرمان حقيقت آن (اسم) شده و دعاي دعا كننده به طور مطلق مستجاب مي‌شود.

علامه طباطبايي نيز در تفسيرالميزان در ادامه بحث «اسماء» با ذكر روايتي از كتاب توحيد به نقل از امام علي (ع) آورده است: براي خداوند نودونه اسم است كه هر كس خدا را با آن‌ها بخواند، دعايش مستجاب و هر كس آن‌ها را بشمارد، داخل بهشت مي‌شود.

اين اسماء را «اسماء و صفات حق»و يا «اسماء الحسني» گويند كه مدت‌هاست ذهن هنرمنداني را در به تصوير كشيدنشان مشغول كرده است. نزديك به 4 سال است جمعي از گرافيست‌ها و طراحان پوستر نمايشگاهي سالانه با عنوان «حروف‌نگاري پوستر اسماء‌الحسني» برگزار مي‌كنند كه امسال چهارمين دوره آن است.

حروف‌نگاري يا تايپوگرافي اسماء الحسني، همان موضوعي است كه ما را وا داشت تا به سراغ علي وزيريان ثاني، دبير اين نمايشگاه سالانه برويم و از او بپرسيم كه چرا در پي طراحي «پوسترهاي دعايي» رفته؟ موضوعي كه بستري ديني- عرفاني دارد و اكنون در قالبي مدرن- امروزي درآمده است!

وزيريان متولد 1339 و فارغ‌التحصيل نقاشي از دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران است. وي فعاليت هنري‌اش را با طراحي پوستر فيلم‌هاي سينمايي آغاز كرد و بعدها به تدريس در دانشگاه، سردبيري نشريه هنر معاصر، همكاري در مطبوعات و شركت در جشنواره‌هاي سينمايي پرداخت.

وزيريان همزمان با فعاليت‌ در عرصه طراحي پوستر، پا به جرگه فيلمسازان نيز گذاشته است. اما معتقد است كه فضاي اين دو مقوله كاملاً متفاوت و بدون ارتباط نزديك معنايي است و از اين رو، در گفت‌وگويي پيرامون پوسترهاي اسماءالحسني، حاضر به پاسخ گفتن درباره پرسش‌هاي سينمايي نمي‌شود و آن را به فرصتي ديگر موكول مي‌كند.

وزيريان برگزاري 4 دوره نمايشگاه سالانه حروف‌نگاري اسماءالحسني، كارگرداني چند فيلم بلند سينمايي (يك وجب از آسمان، خدا نزديك است و...) و طراحي پوستر فيلم‌هايي همچون روبان قرمز، آژانس شيشه‌اي، تولد يك پروانه، رنگ خدا، مهر مادري، پدر، ديده‌بان و اجاره‌نشين‌ها را در كارنامه‌ خود دارد.

وزيريان به عنوان يكي از طراحان مطرح و صاحب سبك گرافيك معاصر كشور، نقطه نظراتي پيرامون طراحي پوستر و تايپوگرافي دارد كه در گفت‌وگوي زير به بخشي از آن‌ها با محوريت نمايشگاه سالانه حروف نگاري اسماءالحسني، مي‌پردازيم.

زمينه شكل‌گيري اين نمايشگاه سالانه چگونه به وجود آمد؟

پنج سال پيش سايتي را به نام tuday posters. com طراحي كرديم كه حوزه فعاليت آن‌ طراحي پوستر در زمينه‌هاي مختلف فرهنگي است. در ابتدا براي جا افتادن سايت و اهداف فرهنگي آن، اقدام به برگزاري نمايشگاه‌هاي پوستر با موضوعاتي همچون عاشورا، تايپوگرافي و... كرديم كه كم كم نمايشگاه تايپوگرافي اسماء الحسني در سال‌هاي بعد نيز ادامه پيدا كرد و اكنون در چهارمين دوره آن هستيم.

سال گذشته كه سومين دوره آن برگزار و كتاب آثار آن نيز به چاپ رسيده است، سازمان تبليغات اسلامي نقش ويژه‌اي در حمايت مادي و معنوي براي برپايي آن داشت.

چرا از ميان موضوعات گوناگون طراحي پوستر، وارد حوزه حروف‌نگاري شديد؟

در حوزه طراحي به ويژه پوستر، نزديك به يك دهه است كه كار كردن با حروف به عنوان عنصر اصلي فعاليت طراحان داخلي مطرح شده است.

براي نمونه مي‌توان طراحي جلد بسياري از كتاب‌هاي معاصر را ديد كه در آن‌ها هيچ اثري از تصوير نيست و صرفاً با بكارگيري از حروف معنا و مفهوم براي مخاطب طراحي و ارائه شده است.

اساساً خود «تايپوگرافي» با عنوان غربي، حوزه وسيعي از طراحي را دربر مي‌گيرد كه بخشي از آن، همين چيزي است كه بر جلد كتاب‌هاي معاصر مي‌بينيم.

با توجه به وسعتي كه در مورد تايپوگرافي مطرح كرديد، چرا به سراغ موضوع اسماء الحسني رفتيد؟

به هر روي افراد سعي مي‌كنند كه در امور كاري و يا هنري به سمت گرايشات فرهنگي- ديني خود بروند. من و دوستان هم‌انديشه نيز هنگام شروع به بحث طراحي پوستر و حروف‌نگاري، سعي كرديم در اين حوزه كاري نيز به اعتقادات ديني و مذهبي‌مان رجوع كنيم و كاري كه انجام مي‌دهيم، با روحياتمان ارتباط داشته باشد.

اين موضوع غير قابل تصور و نامأنوسي نيست و منحصر به اسماء الحسني و يا هنر اسلامي نمي‌شود؛ بلكه در مسيحيت نيز از آنجا كه تصويرسازي يكي از هنرهاي شاخص غرب است، تصويرگري نمود بارزي دارد.

در دين اسلام نيز با توجه به معجزه پيامبر (ص) كه قرآن و كلام الهي است، براي ما مسلمانان حروف از شخصيت و جايگاه ويژه‌اي در امور هنري برخوردارند؛ لذا به اين نتيجه رسيديم كه «كلام» را محور پوسترها و طراحي‌هايمان قرار دهيم و به بحث كلي‌تر «اسماء الحسني» كه در ادعيه، قرآن و متون عرفاني بسيار به آن‌ها توجه شده است، پرداختيم.

چرا قالب مسابقه و نمايشگاه را برگزيديد و آيا اين شيوه توانست ميان مخاطبان مقبول واقع شود؟

به جرأت و با استناد به آمار و مستندات فن‌آوري در دسترس و اينترنت، مي‌توانيم بگوييم كه اين نمايشگاه تايپوگرافي، نخستين نمايشگاه در نوع خود است. ما چهار سال پيش پس از برگزاري نخستين دوره آن،‌ هنگام بررسي ابعاد، انعكاس‌ها و مقايسه با نمونه‌‌هاي ديگر متوجه شديم كه در سطح دنيا تا به حال نمايشگاهي با چنين موضوعي و بر اساس حروف‌نگاري، برپا نشده است.

از ديگر سو، در بعد ديني آن نيز تا به حال هيچ‌گونه اقدام منسجمي براي جمع‌آوري آثار حروف‌نگاري اسماء الهي صورت نگرفته است.

آيا استفاده از مكتبي غربي براي ارائه مضامين ديني و عرفاني، ضربه‌اي به محتوا نمي‌زند؟

گرافيك و پوستر داراي دو ويژگي هستند. نخست اينكه سفارش دهنده مشخص است و در مرحله بعد، مخاطب مشخص دارند. اما اين حروف‌نگاري‌ها به سبب موضوع و محتواي مذهبي كه دارند، بدون سفارش دهنده و داراي طيف گسترده‌اي از مخاطبان مذهبي و غيرمذهبي هستند.

از نكات جالب توجه، سفارش خريدهايي است كه بسياري پس از ديدن تابلوهاي اوليه براي دارا بودن نسخه‌هايي از آن مي‌دهند.

اين پوسترها به سبب بهره‌گيري از مضامين معنوي و نزديكي به نهادهاي فرهنگي همچون خوشنويسي، دعانويسي، آثار بصري اسلامي و خطوط بنايي كوفي توانسته‌اند ارتباط نزديكي با مخاطبان و بازديدكنندگان برقرار كنند.

از ديگر سو، بنا نيست كه تمامي مخاطبان اسماء الحسني صرفاً از منظر خوشنويسي سنتي به آن بنگرند، بلكه مي‌توانند از ديگر شيوه‌ها و حتي طراحي‌هاي مدرن نيز براي نيل به اين مقصود بهره‌ گيرند.

سه‌شنبه 12 شهريور 1387 - 10:46

از اين نويسنده يا گزارشگر

*نام:
*ايميل:
نظر شما:

* اختياری