- موردي يافت نشد
مقاله
حجه الاسلام ناصر شكريان
مديركل سازمان تبليغات اسلامي استان مازندران
مديريت و ساماندهي مســـاجــــد
در فرهنگ ديني نام مسجد يادآور بندگي و كرنش در پيشگاه خداوند متعال است، مسجد يعني جايگاه سجده و سجده اوج عبادت و بندگي انسان است. السجود منتهي‌العباده من بني آدم.[1]
اگر چه بر اساس فرمايش نبي مكرم اسلام همه گسترة زمين، مسجد است.
جعلت لي‌الارض مسجدا[2]
ولي در ميان همه اديان و اقوام و ملل مختلف مكانهايي وجود دارد كه از قداست و اهميت ويژه‌اي برخوردار و محل عبادت آنها مي‌باشد و اين معابد در اديان توحيدي به عنوان صوامع و بيع و صلوات و مساجد از آنها ياد شده است.
ولولا دفع‌الله الناس بعضهم لبعض لهدمت صوامع و بيع و صلوات و مساجد[3]
اگر خداوند ظلم و تجاوز بعضي از مردم را بوسيله بعضي ديگر دفع نكند صومعه‌ها و کنيسه ها و كليساها و مساجد ويران مي‌گردد.
در فرهنگ اسلام برترين و اصيل‌ترين محفل براي عبادت و تقرب جستن به خداوند متعال مساجد است كه پيامبر اكرم (ص) فرمود: افضل‌البقاع المساجد[4]
خداوند متعال هم در قرآن كريم فرمود: و مساجد يذكر فيها اسم الله كثيراً[5]
مسجد جايگاه ذكر و ياد خداوند مي‌باشد و در جاي ديگر به عنوان پايگاه عروج انسان از خاك به افلاك معرفي شده است. سبحان‌الذي اسري بعبده ليلاً من‌المسجد الحرام الي المسجد الاقصي[6] . پاک و منزه است آن خدايي که بنده اش را شبانه از مسجد الحرام به مسجد الاقصي سير داد .
و در جوامع روايي نيز، مسجد محل جلوس انبياء: المساجد مجالس الانبياء[7] و خانه هر انسان مؤمن: المسجد بيت كل مؤمن[8] معرفي شده است.
مساجد در طول تاريخ علاوه بر كاركرد عبادي، كاركردهاي ديگري هم در زمينه‌هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و نظامي داشته است.
تعيين جايگاه واقعي مساجد موجب افزايش كارآيي آن در تقويت و تثبيت و بسط زيرساختهاي فرهنگ اصيل اسلامي خواهد شد.
جايگاه مسجد
ان اول بيت وضع للناس للذي ببكه مباركا و هدي للعالمين[9]
اولين خانه‌اي كه در روي زمين براي مردم ساخته شد همان خانة خدا است كه پربركت و موجب هدايت جهانيان است.
ظاهر اطلاق آيه اين است كه خانه خدا اولين معبد جهاني و پرستشگاه عمومي از زمان آدم تاكنون بوده و مايه بركت و هدايت براي همگان قرار داده شده است.
اولين عمل نبي مكرم اسلام بعد از هجرت به مدينه نيز ساخت مسجد بوده و اين دليل بر آن است كه در فرهنگ ديني و حكومت اسلامي مسجد جنبه محوري دارد و ساير مسائل بايد در حول مسجد شكل بگيرد.
خداوندمتعال همة مساجد رابه عنوان خانه‌هاي خودش در روي زمين معرفي نموده است.
ان بيوتي في‌الارض المساجد[10] خانه‌هاي من درروي زمين مساجد هستند. وان المساجدلله[11] مساجد از آن خداست.
و از طرف ديگر مساجد را به عنوان محل ملاقات خودش قرار داده است.
الا طوبي لعبد توضأ في بيته ثم زارني في بيتي[12]
خوشا بحال بنده‌اي كه در خانه‌اش وضو بگيرد و مرا در مسجد زيارت كند
لذا امام حسين (ع) فرمود: اهل‌المسجد زوار الله[13] اهل مسجد زائران خدا هستند.
از آنجائيكه طراح و باني مساجد خود خداوند است، لذا، تطهير و تعمير و خادمي آنرا به عهدة انبياء و اولياء خودش قرار داده است. و عهدنا الي ابراهيم و اسماعيل ان طهرا بيتي للطائفين والعاکفين و الركع السجود[14] چونكه خانة خداست لذا خادمان نيز بايد از اولياء خدا باشند، لذا يكي از پيامبران اولوالعزم شيخ‌الانبياء ابراهيم خليل الرحمان را به همراه فرزندش اسماعيل مأمور اين كار مقدس شدند و هدف اين مأموريت اين بود كه خانه خدا براي مهمانان و حضور بندگان از هر جهت آماده شود و خدمت به خانه خدا و مسجد يك كار ابراهيمي و مأموريت الهي بشمار آيد.
در طول تاريخ، زماني ابراهيم و اسماعيل و زكريا و... خادم مساجد بودند و مادر حضرت مريم نيز قبل از تولد فرزندش، نذر مي‌كند كه فرزندش خادم مسجد گردد.
اذ قالت امره عمران اني نذرت مافي بطني محررا فتقبل مني[15]. همسر عمران گفت: پروردگارا، آنچه را در رحم دارم براي تو نذر كردم كه براي خدمت به خانه تو آزاد باشد، پس از من قبول فرما.
لذا خدمت به خانه خدا آنقدر ارزش دارد كه اولياء خدا، عزيزان خود را قبل از تولد براي آن كار نذر كنند و از خداوند هم بخواهند آنرا قبول فرمايد.
در همين راستا خداوند متعال خاتم‌النبيين حضرت محمد (ص) را مأمور خدمتگزاري به مسجد خودش قرار مي دهد . قال‌الباقر (ع) اوحي‌الله الي نبيه ان طهر مسجدك[16]
امام باقر (ع) فرمود: خداوند پيامبرش را وحي كرد تا مسجد‌النبي را تطهير كند.
و در مرحله بعد خدمتگزاري مساجد را به مؤمنين و بندگان صالح سپرد.
انما يعمر مساجد الله من امن بالله و اليوم الآخرو اقام‌الصلوه و اتي‌الزكوه ولم يخش إلا الله[17]
مساجد خدا را تنها كساني بايد آباد كنند كه به خدا و روز قيامت ايمان دارند و نماز را به پا داشته و زكات مي‌پردازند و جز از خدا نمي‌ترسند.
مساجد پايگاه مهم عبادي و اجتماعي مسلمانان و خانه خداست لذا متوليان آن بايد صالح و پاك باشند هم درد دين داشته باشند و هم درد محرومين (اتي‌الزكوه) و هم شجاع باشند (لم يخش الا الله) وازآنجائيكه خدمت به مسجد كارابراهيمي ومحمدي (ص) و بندگان صالح خداست لذا فرمود مشركان حق خدمتگزاري به آستان مقدس مساجد را ندارند.
ما كان للمشركين ان يعمروا مساجد الله[18]
با نگاهي گذرا به تاريخ اسلام در مي‌يابيم كه عليرغم گذشت چندين قرن از ساخت اولين مسجد، همچنان شأن و قداست معنوي مساجد حفظ شده است و در طول تاريخ جايگاه خود را از دست نداده و به عنوان مقدس‌ترين و مهمترين و عظيم‌ترين پايگاه ديني و مهمترين سنگر اسلام محسوب و بزرگترين نقش را در تقويت و تثبيت و توسعه زيرساختهاي فرهنگ اسلامي داشته و همواره دژ پولادين و استوار در مقابل هجمه هاي فرهنگي دشمنان اسلامي بوده است.
اگر تاكنون از اسلام، اسم و رسمي باقي مانده و اگر از مسلماني نشاني وجود دارد همه و همه از بركات اين مراكز نور نشأت گرفته است.
مساجد به خاطر ارزشهاي والايي كه داشته و دارد توجه بسياري از دانشمندان غربي و بيگانه را نيز بخود جلب كرده است.
هگل فيلسوف آلماني مي‌نويسد: در اسلامبول روزي به مسجد رفتم از سادگي و صلابت مسجد شگفت‌زده شدم و حال خوش و جذبه‌اي شورانگيز در خود احساس كردم.[19]
ژزف ارنست رنان نويسنده، و فيلسوف فرانسوي مي نويسد: برخلاف سخنان ناروايي كه درباره اسلام و عرب شنيده بودم هر گاه وارد يكي از مساجدهاي مسلمانان مي‌شدم صحنه‌هاي دلپذير و جذابي را مي‌ديدم كه به خود مي‌لرزيدم و افسوس مي‌خوردم كه چرا مسلمان نيستم[20]
ويل دورانت مورخ مشهور مي‌نويسد: چه خوش‌آهنگ است صداي مؤذن در گوش مسلمانان و غير مسلمانان كه اين جانهاي محبوس در پيكر خاکي را از فراز هزاران مساجددعوت مي‌كند بسوي بخشنده زندگي وعقل، توجه كنند وبه جان، با او پيوند گيرند.[21]
بالاخره شيخ‌‌الرئيس ابوعلي‌سينا مي‌گويد: هر زمان برايم مشكل علمي پيش مي‌آمد واز حل آن عاجز مي‌ماندم به مسجد شهر مي‌رفتم تا گره از مشكلم باز شود پس از اداي دو ركعت نماز راه‌حل مشكل برايم آسان مي‌شد و به آنچه مي‌خواستم مي‌رسيدم.[22]
كاركردهاي مسجد
بدون شك اقامه نماز و ساير عبادت منحصر به مكان خاصي نيست بلكه مي‌توان در هر مكاني انجام داد. آنچه كه باعث شد كه برگزاري نماز بصورت جمعي و جماعت در مساجد مورد تأكيد فراوان قرار گيرد اهداف بهتر و والاتري است كه دين مبين اسلام آنرا تعقيب مي‌كند.
مساجد در طول تاريخ اسلام نه تنها محل عبادت و مناجات بلكه پايگاه تصميم‌گيري مهم سياسي، اقتصادي، نظامي و مركز نشر معارف ديني و كانون تربيت انسانهاي متعهد و جايگاه حل معضلات امت اسلامي و محور وحدت مسلمانان و پشتوانه محكمي براي حكومت اسلامي بوده است. و به عبارت ديگر مساجد به عنوان كانون فعاليت‌هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي اقتصادي، قضايي و آموزشي محسوب مي‌شده است.
از آغاز اسلام تا چند قرن بعد، از مساجد به عنوان مدرسه آموزشي استفاده مي‌كردند و با پديده‌اي بنام مدرسه روبرو نبودند و مشهور اين است كه از سال 459 هجري قمري اولين مدرسه توسط نظام‌الملك طوسي وزير آلب‌ارسلان سلجوقي در بغداد بنا شده است. بهرحال تاريخ تأسيس مدرسه هر وقت باشد محققان و مورخان پذيرفته‌اند كه پيش از پيدايش مدرسه، مسجد يگانه مركز مهم آموزشي در كشور اسلامي بوده است و در حقيقت مدرسه فرزند مسجد بشمار مي‌آيد و در روزگاري در ميان فقها مطرح بود كه آيا تأسيس مدرسه جايز است يا نه...
بهرحال پيش از پيدايش مدرسه، مسجد يگانه مركز مهم آموزشي، فرهنگي، سياسي، اجتماعي و قضايي در كشور اسلامي بوده و بعضي از نويسندگان مسجد را مجلس شوراي مسلمانان نام نهاده‌اند.[23]
پس در حقيقت بناي مسجد‌النبي كه مسجد نمونه اسلام است تنها تأسيس يك عبادتگاه نبود بلكه به شهادت مورخان و محققان و حتي خاورشناسان پي‌ريزي يك مدرسه بزرگ اسلامي بود.
جرجي‌زيدان نويسنده مسيحي عرب مي‌نويسد:
همانطوريكه مسجدهاي مسلمانان، مركز اجتماع و پناهگاه غريبان و بيماران مي‌باشد، اين مراكز مهدتعليم و تربيت نيز بوده است در كوچكترين مسجد، كودكان را آموزش مي‌دهند ومسجدهاي بزرگ گاهي به اندازه دانشگاههاي اروپا داراي ارزش و اهميت است.[24]
مقام معظم رهبري فرمودند: نظام مسجد نه فقط در زمان ما و نه فقط در كشور عزيز اسلامي بلكه در نقاط مختلف عالم و در طول تاريخ، منشاء آثار بزرگ و نهضت‌هاي بزرگ و حركات اسلامي شده است.[25]
يك مسجد مي‌تواند داراي كاركردهايي نظير كاركردهاي عبادي، آموزشي، فرهنگي تبليغي، علمي، سياسي، اجتماعي، قضايي، نظامي و رسانه‌اي، هنري ورزشي و... باشد هر قدر اين فعاليت‌ها و كاركردها از تنوع بيشتري برخوردار گردد مسلماً از زمينه جذابيت و اقبال بيشتري از سوي اقشار مخلتف جامعه خصوصاً جوانان مواجه و نتيجه آن افزايش دين‌باوري در سطح جامعه خواهد شد، تقسيم‌بندي كاركردها به اصلي و فرعي و توضيح هر كدام نياز به يك مقاله ديگر دارد، بهرحال جايگاه و نقش برجسته مساجد در صدر اسلام و در طول تاريخ بر كسي پوشيده نيست.
مستكبران و مساجد
با توجه به اين توانمندي هاي مساجد و فعاليت و كاركردهاي وسيع وگسترده آن كه از آغاز پيدايش تاكنون منشأ تحولات و خدمات زياد و مركز سازماندهي و برنامه‌ريزي امور مسلمين بوده است و مساجد به عنوان كانون فعاليت‌هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي، قضايي و آموزشي محسوب مي‌شده است. لذا دشمنان مساجد و معابد و مستكبرين و زورمندان و هر كسي كه كاركردهاي مساجد با منافع آنها در تضاد بوده و هست، سعي و تلاش داشته و دارند كه در راستاي از بين بردن يا كاهش نقش مساجد به عنوان يك برنامه اساسي و هدف استراتژيك دنبال كنند.
اِعمال فشار سياسي، فرهنگي، اقتصادي و نظامي از سوي كشورهاي غربي خصوصاً آمريكا بر مساجد به بهانه واهي تهديدهاي تروريستي حاكي از نگراني آنها از كاركردهاي اجتماعي مساجد است آنها مي‌خواهند همان بلايي را كه بر سركليسا آوردند بر سر مساجد بياورند و در نتيجه كاركرد مساجد را خلاصه در مسائل عبادي و فردي نمايند.
خداوندمتعال هم در قرآن به اين دسته از مخالفت‌ها وتوطئه‌ها اشاره فرمود: و من اظلم ممن منع مساجدالله ان يذكر فيها اسمه و سعي في خرابها[26].
چه كسي ستمكارتر ازكساني كه نگذاشتند نام خدا درمساجدالهي برده شود وسعي در ويراني آنها دارند.
بررسي شأن نزول‌ها نشان مي‌دهد كه روي سخن در آيه به هر سه گروه يهود، نصاري و مشركان است بنابر آنچه كه از شأن نزول‌ها و برخي روايات بدست مي‌آيد، آيه درباره كساني نازل شده كه درصدد تخريب مساجد برآمده بودند و در طول تاريخ، تخريب مساجد و يا جلوگيري از رونق آن، بارها به دست افراد منحرف و طاغوت‌ها صورت گرفته است از تخريب بيت‌المقدس و آتش زدن تورات به دست مسيحيان تا ممانعت و مخالفت قريش نشانه‌هايي از همين تلاش‌هاي مذبوحانه است.
امروزه هم از يك سو تخريب مساجد باقيمانده از صدر اسلام به عنوان مبارزه با شرك در مكه و مدينه و ويراني مساجد تاريخي همانندمساجد بابري در هند كه نشانگر قدمت مسلمانان در شبه قاره هند است و برخورد با مساجد در کشورهاي غربي را به چشم مي‌بينيم اينها همه حكايت از روحيه كفرآلود طاغوت‌ها و جاهلاني دارد كه از ياد و نام خداوند كه در مراكز توحيدي طنين‌انداز مي‌شود وحشت دارند.[27]
بدون شك مفهوم آيه، مفهومي گسترده و وسيع است به زمان و مكان معيني محدود نمي‌شود، بلكه حكم آن در همه قرون و اعصار ثابت است.
توجه به اين نكته هم لازم است که جلوگيري از ورود به مسجد و كوشش در تخريب آن تنها به اين نيست كه مثلاً با بيل و كلنگ ساختمان آنرا ويران سازند بلكه هر عملي كه نتيجه آن تخريب مساجد و از رونق افتادن آن باشد نيز مشمول همين حكم است، همچنانكه منظور از عمران و آبادي در آيه مباركه، انما يعمر مساجد الله. تنها به ساختمان نيست بلكه حضور گسترده، فعاليت وسيع، محور قرار گرفتن مساجد نيز يكنوع عمران بلكه مهمترين عمران مساجد است چونكه دشمن از در و ديوار مسجد نمي‌ترسد، ترس او زنده شدن نام خدا و بيداري مسلمين و رونق دينداري در جامعه است.
مطلب ديگر اينکه : خداوند متعال تعطيلي و تخريب مساجد و جلوگيري از فعاليت آنها را بزرگترين ظلم و ستم معرفي كرده است چونكه نتيجه‌اي جز سوق دادن مردم به بي‌ديني نخواهد داشت يعني ظلم فرهنگي بزرگترين ظلم است و از آنجائي كه مساجد سنگر مبارزه با كفر و شرك و الحاد و نفاق است لذا دشمنان اسلام همواره سعي در خرابي آنها را داشته و دارند. همانطوري كه حضرت امام خميني (ره) فرمود: اگر اين مساجد قوي باشند ترس از فانتومها نداشته باشيد، ترس از امريكا نداشته باشيد، آن روز بايد ترس داشت كه به اسلام پشت كنيد به مساجد پشت كنيد.[28]
خداوندمتعال درسوره مباركه حج مهمترين برنامه دشمن را نابودي مراكز ديني برشمرد.
ولولا دفع الله الناس بعضهم لبعض لهدمت صوامع و بيع و صلوات و مساجد يذكر فيها اسم الله كثيراً[29]
اگر خداوند از مؤمنان دفاع نكند و ظلم و تجاوز بعضي از مردم را بوسيله بعضي ديگر دفع نكند صومعه‌ها و کنيسه ها و كليساها و مساجدي كه نام خداوند در آنها بسيار برده مي‌شود ويران مي‌گردد.
اگر افراد باايمان و غيور دست روي دست بگذارند و تماشاچي فعاليت‌هاي ويرانگرانه طاغوت‌ها و مستكبران باشند و آنها ميدان را خالي ببينند اثري از مساجد و مراكز عبادي نخواهند گذارد، چونكه معابد، جاي بيداري و محراب، ميدان مبارزه و جنگ است و مسجد در برابر خودكامگان سنگر و مزاحم منافع نامشروع آنهاست لذا به هر قيمتي بتوانند، در هدم و محو آن مي‌كوشند.
امام خميني (ره) فرمود: مسجد سنگر است اين سنگر را حفظ كنيد، مساجد بهترين سنگرهاست.[30]
نكته قابل توجه در آيه شريفه اين است كه يكي از مواردي كه خداوند متعال اجازه جهاد براي مسلمانان صادر كرد دفاع از مراكز و معابد ديني است که در اين موارد سكوت روا نيست. آنچه كه مهم است دفاع از حريم مساجداست، خواه با جنگ واهداء خون باشد خواه باقلم وبيان، مهم هوشياري و بيداري مسلمين است.
مطلب ديگري که در قرآن مورد تأكيد قرار گرفت اين است كه دشمنان براي تحقق بخشيدن به نقشه‌هاي شوم خود درصدد استفاده ابزاري از مساجد برمي‌آيند.
والذين اتخذوا مسجدا ضرارا و كفرا و تفريقا بين‌المؤمنين ارصادا لمن حارب الله و رسوله من قبل ولتحلفنّ ان اردنا الا الحسني والله يشهد انهم لكاذبون ولا تقم فيه ابداً [31]
گروه ديگر كساني هستند كه مسجدي را براي ضربه زدن به اسلام و جهت ترويج كفر و تفرقه‌افكني ميان مؤمنان و كمينگاه و پايگاه دشمنان ساخته و همواره سوگند مي‌خورند كه قصد خير دارند و حال آنكه خداوند گواهي مي‌دهد كه آنان دروغگو هستند، اي پيامبر هرگز در آن مسجد به نماز نايست.
دشمن ممكن است در نقاب مسجد و به عنوان كمك به بيماران و معذورين از مساجد استفاده ابزاري كند و بتخانه و كانون تفرقه و نفاق در چهره مسجد بسازند و موافقت ابتدائي پيامبر را هم بگيرند ولي فرشته وحي نازل شد و پرده از نيات شوم آنها برداشت و به پيامبرش فرمان مي‌دهد كه نه تنها نبايد در آنجا نماز بخواني بلكه تخريب آنرا در دستور کار خود قرار دهي. پس داستان مسجد ضرار درس بزرگي براي عموم مسلمانان در همة اعصار مي‌باشد كه مسجد هرگز مورد استفاده ابزاري واقع نگردد. و دشمنان اسلام ازابزاراستعماري (مذهب عليه مذهب) براي تحقق اهداف شيطاني خوداستفاده نكنند.
مساجد و انقلاب اسلامي
الف: خدمت مساجد به انقلاب:
خدمات قابل توجه مساجد چه در آستانه انقلاب كه به عنوان پايگاه‌هاي عظيم انقلاب در ساماندهي راهپيمايي و تظاهرات و سازماندهي نيروهاي انقلاب و روشنگري ائمه جماعات و اطلاع‌رساني به موقع بر كسي پوشيده نيست كه يك نمونة بارز آن تحصن علماء و روحانيت مبارز از جمله شهيد مطهري و ديگران در مسجد دانشگاه بوده است
بعد از پيروزي انقلاب هم با توجه به فروپاشي نظام شاهنشاهي، تقريباً همه چيز در مساجد انجام مي‌گرفت و كميته‌هاي انقلاب از دل مساجد جوشيد و خدمات شاياني را به انقلاب نمود.
در زمان هشت سال دفاع مقدس هم در قسمت اعزام نيرو و هم پشتيباني و هم برگزاري مجالس دعا و بزرگداشت شهدا خدمات زيادي ارائه شده است. در زمان سازندگي و امداد رساني به مردم آسيب‌ديده، نظير زلزله و سيل و بازسازي مناطق جنگي و برگزاري انتخابات هم مساجد نقش اصلي داشته‌اند و در يك كلمه مساجد پايگاه اصلي انقلاب بوده و هست.
ب: خدمت انقلاب و انقلابيون و مسئولين به مساجد
سؤال اساسي اين است آيا انقلاب و انقلابيون و مسئولين كه از مساجد برخاسته و از صندوق مساجد رأي گرفته‌اند چقدر به مساجد خدمت كرده‌اند.
آيا پس از ربع قرن پيروزي انقلاب اسلامي و توسعه و پيشرفت در محورهاي مختلف کشور چنين احساس نمي‌شود كه پايگاه اصلي انقلاب يعني مساجد مورد غفلت و فراموشي قرار گرفته است؟ نظام اسلامي و قواي سه‌گانه و كارگزاران نظام چقدر حق مساجد را ادا كرده‌اند؟ با آنكه مساجد برخلاف كليسا همزاد با حكومت است و خدمات فراواني به حكومت اسلامي نموده است. بايد اعتراف كرد عليرغم پيشرفتهاي مهم در بخش‌هاي ديگر نظام، اما در بخش فرهنگ بي‌‌مهري شده است.
براي تأمين آب و برق 90% روستاها برنامه‌ريزي شده اما براي 90% روستاي فاقد امام جماعت فكري نشد.
براي بهداشت روستاها با احداث خانه بهداشت چاره‌انديشي گرديد، اما براي بهداشت روح و روان كاري انجام نگرفت.
براي نظارت بر هتلها و اماكن عمومي برنامه‌ريزي شد اما براي هشتادهزار مسجد و حسينيه هيچگونه تدبيري به عمل نيامد.
براي ساخت و ساز بيمارستانها، سينماها، دانشگاهها، پاركها و ديگر مراكز عمومي سياستگزاري و درصد سرانه پيش‌بيني گرديد اما براي ساخت و ساز مساجد و اماكن مذهبي بويژه در شهرك‌هاي جديدالتأسيس تدبيري اتخاذ نگرديد.
براي تأمين تخصصهاي مورد نياز جامعه كه مربوط به جنبه‌هاي مادي انسان است چندين نوع دانشگاه و دانشكده تأسيس و صدها رشته در زمينه آب و خاك و هوا و راه و معدن و ماهي و دام و دانه دهها مركز تربيت‌مدرس و تكنسين و حقوقدان، ماما و پرستار، نقاش و گرافيست و ... به وجود آمد، اما براي تربيت امام جماعت و مبلغ ديني و خدام و هيئت امناء مساجد برنامه ريزي نشد.
دولت براي نظارت بر چند هزار هتل و اماكن عمومي برنامه‌ريزي و بودجه گذاشت اما هشتاد هزار مسجد و حسينيه را به حال خود رها نموده است.
راستي رسالت نظام مقدس جمهوري اسلامي با توجه به مكتبي بودن نظام در قبال مساجد و مسجديون و تعميق باورهاي ديني و تربيت ائمه جماعات و پشتيباني از مساجد و نظارت بر آنها چيست؟
يكي از نقاط قوت ايران اسلامي، برخورداري از 57000 مسجد است كه اگر متراژ آنها بطور متوسط 500 متر مربع باشد قريب به سي ميليون متر مربع فضاي مناسب در كشور مي‌شود كه متأسفانه بعلت نبود برنامه‌ريزي جامع و فقدان توجه مناسب، بهره بسيار كمي از اين اماكن برده مي‌شود تعدادي از مساجد تعطيل يا نيمه فعال است و از ظرفيت موجود مساجد استفاده بهينه نمي‌شود.
آيا واقعاً جاي تأسف نيست كه تركيه لائيك كه نصف وسعت ايران و كمتر از جمعيت ايران است در مسجدسازي حرف اول را بزند و 90000 مسجد داشته باشد اما نظام جمهوري اسلامي هم از جهت کمي و هم کيفي پايين تر از آن کشور باشد و حال آنكه ايران اسلامي بعنوان ام القراي جهان اسلام علاوه بر ساماندهي مساجد در داخل بايد از وجود امكان بالقوه ساماندهي مساجد به عنوان ساختار جهاني امت اسلامي استفاده كند و با بهره‌برداري از امكانات مادي و معنوي مساجد جهان اسلام براي ايجاد وحدت بيشتر مسلمين بسيج نمايد.
اگر مسجد را بعنوان اولين نهاد اجتماعي شكل گرفته در زمان صدر اسلام بدانيم لازمه استمرار اين نهاد مديريت بر آن مي‌باشد و نقش مديريت در افزايش بهره‌وري بر كسي پوشيده نيست چونكه تأثير مديريت صحيح در ارتقاء و انحطاط امري روشن و بديهي است. چه بسا ملت‌هايي از نظر امكانات مادي در زمينه‌هاي ديگر هيچ كمبودي نداشته‌اند ولي به خاطر نداشتن برنامه منسجم و نبود مديريت در انحطاط قرار دارند. اما در مقابل ملت‌هايي بودند كه با ساماندهي و بسيج نيروها ، از كمترين امكانات، بزرگترين افتخارات را بدست آوردند.
آيا مساجد اين شايستگي را ندارند كه بصورت سراسري مديريت و ساماندهي مي‌شوند؟
ابهامات:
- وظيفه حكومت نسبت به مساجد چيست؟
- وظيفه مردم نسبت به مساجد چيست؟
- اهداف و انتظارات از مساجد چيست؟
- كاركردهاي اصلي و فرعي مساجد چيست؟
- وظايف متوليان مساجد (امام جماعت، هيأت امنا، خادم، متوليان فرهنگي) چيست؟
- اركان مساجد اعم از ساخت و ساز و نيروي انساني و آورده‌هاي مساجد چگونه
بايد باشد؟
- مساجد چگونه بايد اراده شود؟
- ساماندهي وبرنامه‌ريزي مساجد بعهده كيست؟
- آيا بر مساجد كشور عملاً مديريت مي‌شود؟
- آيا از ظرفيت موجود مساجد استفاده مي‌شود؟
- آيا بانك اطلاعات مساجد وجود دارد؟
- آيا بين ائمه جماعت يكپارچگي و وحدت وجود دارد؟
- آيا برنامه‌هاي موجود مساجد پاسخگوي نياز نسل امروز است؟
- آيا اولويت‌هاي فرهنگي، تبليغي مساجد در هر زمان و شرايط مشخص مي‌گردد؟
- آيا متوليان مساجد نياز به آموزش ندارند؟
- آيا ائمه جماعات مساجد نياز به دوره‌هاي آموزشي مديريت فرهنگي، مديريت
ارتباطات، روانشناسي، برنامه‌ريزي و جلسه‌داري و ... ندارند؟
- آيا از ظرفيت‌ها و زمينه‌هاي كم نظير مساجد استفاده بهينه مي‌شود؟
- ائمه جماعات براساس چه معياري انتخاب و اعزام مي شوند؟
- آيا سطح‌بندي ائمه جماعات صورت گرفت؟
- آيا بانك اطلاعات و شناسنامه جامع مساجد كشور وجود دارد؟
- و بالاخره آيا وضع موجود مساجد در ساخت و ساز، فعاليت‌هاي معنوي و
كاركردهاي آموزشي، اجتماعي- سياسي - اقتصادي، وضعيت عوامل اجرائي و
بهداشتي و ... مطلوب است؟!
خلأها و مشكلات
1- اختلاف ديدگاه
اولين و شايد مهمترين مشكل، اختلاف ديدگاه در بين مسئولين نسبت به مقوله فرهنگ از جمله امور مساجد مي‌باشد. آيا امور ديني بايد جنبه بررسي مردمي داشته باشد و دخالت و ورود دولت در امور مساجد به مصلحت نيست يا در نظام اسلامي حداقل وظيفه دولت و حكومت اسلامي سياستگذاري، برنامه‌ريزي، هماهنگي، پشتيباني، نظارت بر مساجد هست. به تعبير ديگر مسأله فرهنگ، مسأله اساسي نظام است يا فرعي و حاشيه‌اي؟
واقعيت اين است كه از مجموعه گفتار و عملكرد بسياري از مسئولين و برنامه‌ريزان در برنامه‌هاي اول، دوم و سوم توسعه بدست مي‌آيد كه فرهنگ يك جايگاه فرعي و حاشيه‌اي دارد و حال آنكه حضرت امام خميني(ره) فرمودند: فرهنگ بالاترين مسأله نظام است و مقام معظم رهبري مدظله العالي نيز اساسي‌ترين مسأله را فرهنگ و بهترين خطر را، تهاجم فرهنگي مي‌داند.
منظور از حمايت دولت، تسلط كامل دولت بر امور ديني نيست بلكه سؤال اين است كه اصولاً رسالت حكومت اسلامي با توجه به مكتبي بودن نظام در قبال گسترش دين و تعميق باورهاي ديني و تربيت و هدايت جامعه چيست؟ اگر رسالت مشخص شد آن وقتي ايفاي نقش حکومت مي‌تواند در قالب‌هاي سياستگذاري، برنامه‌ريزي، پشتيباني، هدايت، نظارت و هماهنگي بروز و ظهور پيدا كند.
2- روشن نبودن استراتژي نظام در بخش فرهنگ ديني
3- فقدان سياست كلي و كلان مساجد
4- فقدان سياست‌هاي برنامه اي و اجرايي مساجد
5- فقدان برنامه جامع و دراز مدت براي ساماندهي مساجد
6- نداشتن متولي خاص كشوري براي ساماندهي مساجد
7- فقدان بانك اطلاعات مساجد
8- نبود شاخص در بخش فرهنگ ديني
9- عدم تفكيك وظايف متوليان فرهنگي در امور مساجد
10- عدم تناسب بافت نيروهاي انساني مساجد با برنامه‌ها و نيازها
11- فقدان لوازم كافي مساجد
12- فقدان جاذبه در برنامه‌هاي مساجد
13- فقدان كنترل و نظارت بر امور مساجد
و ...
چه بايد كرد؟ (پيشنهادات)
اگر مسجد در زمان صدر اسلام كاركردهاي مختلفي اعم از معنوي، فرهنگي، سياسي، آموزش، اجتماعي، اقتصادي، نظامي و ... داشته است ضرورت سازماندهي مساجد و برنامه‌ريزي جامع درازمدت براي افزايش نقش و تأثيرگذاري مساجد در همه زمينه‌ها، و ايجاد هماهنگي بين مساجد بر كسي پوشيده نيست. نظام اگر خواستار بقاء و اسلاميت خود مي‌باشد بايد بخشي ازتوان و امكانات خود را صرف امور مساجد مي‌كند. چطور براي هر كاري مديريت و برنامه‌ريزي و براي هر چيزي آموزش لازم است، اما براي مساجد لازم نباشد؟!
با توجه به برخورداري از 57000 مسجد و بهره مندي از ائمه جماعات مساجد، ادارات و مراكز آموزشي در سراسر كشور كه در هر روز با اقشار مختلف جامعه بطور مستقيم در تماس هستند اگر مساجد كشور ساماندهي شوند و ارتباط بين مساجد برقرار شود و متوليان مساجد دوره‌هاي لازم را ببينند، به عظيم ترين قدرت تبديل خواهد شد.
در عصري كه پيشرفت تكنولوژي ارتباطات، جهان را بصورت دهكده‌اي كوچك درآورده، هر جامعه يا فرد مي‌تواند از اوضاع يكديگر بطور كامل مطلع گردد و استفاده از ابزار نوين و مدرن و شيوه‌هاي آن و بهره‌گيري از دانش روانشناسي سلاح كارآمدي است كه دشمن براي رسيدن به اهداف شوم و شيطاني خود استفاده مي‌كند براي استفاده مساجد از اين فن‌آوري نوين چه برنامه‌ريزي شده است؟
با توجه به تهاجم پيوسته و سازمان يافته و سرمايه‌گذاري عظيم دشمنان در جهت تخريب معتقدات مردم بويژه نسل جوان، ضرروت ساماندهي جامع و برنامه‌ريزي همه جانبه را براي استفاده بهينه و كامل از همه مساجد و زمينه‌هاي مربوطه بيش از گذشته براي همه دلسوزان روشن وواضح شده است.
حضور برنامه‌ريزي تبليغي دشمن در تمام عرصه‌ها وعدم حضور فعال و برنامه‌ريزي مديران نظام، موجب موفقيت نسبي دشمنان شده و چهره نوراني اسلام ونظام جمهوري اسلامي را مشوه وناكارآمد جلوه داده است. در جهان معاصر دين و انديشه‌هاي ديني مورد تهاجم وسيع قرار گرفته و شبهات گسترده‌اي پيرامون اصل دين، خدا، قيامت، امامت، حكومت اسلامي ، مهدويت و ... مطرح شده ومي‌شود كه در طول شش سال گذشته به اندازه تمام 1400 سال قبل به دين اسلام حمله شده ومي‌شود كه بطور متوسط هر روز سه شبهه القاء شده است[32]. براي مقابله با اين تهديدها و شبهات چگونه از اين فرصت‌ها وامكانات و زمينه‌هاي موجود مساجد استفاده مي‌شود؟ چه سازماندهي براي اين امور انجام گرفته است؟ پاسخ منفي از وضعيت نابسامان فرهنگي دين در جامعه به آساني بدست مي‌آيد كه چه بسا فرصت‌ها به هدررفته ويا احياناًتبديل به تهديد شده است.
چه بايدكردتاازوضع موجودبااستفاده ازاين اماكن ديني وزمينه‌هاي موجود به وضع مطلوب دست يافت؟
اگر آگاهي ائمه جماعات به تحصيلات مخاطب، آداب و رسوم، مفاسد اخلاقي ، تعداد معتادان، ميزان آگاهي ديني مردم، شبهات مطرح در منطقه، تعداد هيئات و نيروهاي مذهبي، پيروان اديان ومذهب و بعبارت ديگر شناخت فرهنگ محل تبليغ، ضروري است تا كاستي‌ها ونيازمندي‌هاي مخاطبان مشخص و براي تامين آن برنامه‌ريزي گردد چه كسي يا ارگاني بايد اين اطلاعات را تهيه و در اختيار ائمه جماعت قرار دهد.
بايد اذعان كرد مساجد در ابعاد گوناگون از سياستگذاري در ساخت و سازها تا ساماندهي و برنامه‌ريزي و تهيه نظام آموزش متوليان و فعاليت‌هاي فرهنگي تبليغي و كاركردهاي مساجد و تامين نيازمنديهاي آن، همه و همه نياز به اهتمام جدي و همه جانبه مسئولين نظام و متوليان امور فرهنگي كشور دارد.
بر اين اساس موارد ذيل جهت ساماندهي امور ساماندهي پيشنهاد مي گردد:
1- تشكيل سازمان يا ستاد رسيدگي به امور مساجد كشور
2- تدوين تشكيلات قوي و ساختار جامع و مناسب با ماموريت‌هاي مساجد
3- تشكيل شوراي طرح وبرنامه قوي وكارآمد باحضور كارشناسان خبره حوزه دانشگاه
4- تعيين استراتژي، اهداف و سياست‌هاي اجرائي و برنامه‌اي مساجد
5- تدوين طرح و برنامه درازمدت، ميان مدت و كوتاه مدت
6- تغيير نگرش مسئولين نسبت به مساجد
7- تهيه طرح ساماندهي مساجد كشور
8- تهيه طرح ساماندهي ائمه جماعت كشور
9- تهيه بانك اطلاعات مساجد كشور
10- تدوين نظام آموزش متوليان مساجد
11- برنامه‌ريزي جهت بهينه‌سازي نيروي انساني مساجد
12- تعيين دقيق وظايف حكومت در قبال مساجد
13- تدوين شرح وظايف متوليان امور مساجد
14- تامين اعتبار مورد نياز مساجد
15- تجهيز مساجد به امكانات مورد نياز روز
16- برنامه‌ريزي جهت گسترش ائمه جماعات در روستا
17- برنامه‌ريزي جهت تامين خانه عالم جهت استقرار ائمه جماعات مساجد
18- برنامه‌ريزي جهت ايجاد وحدت و يكپارچكي ائمه جماعت مساجد
19- تدوين طرح نظارت و كنترل بر مساجد
20- تهيه نقشه و معماري مساجد
21- تدوين آئين‌نامه مسجد محوري در جغرافياي شهر و شهرك‌ها
22- پي‌گيري تصويب قانونهاي مورد نياز مساجد
23- انجام پژوهش‌هاي لازم در زمينه نياز سنجي مخاطبين، تهيه پيام‌هاي مناسب در سطوح مختلف، آسيب‌شناسي ديني جامعه به منظور ارائه راهكارهاي پيشگيري، شناخت اشكال و ابعاد تهاجم فرهنگي و ارائه راههاي مقابله با آن، بررسي شبهات ديني و ارائه پاسخ لازم براي استفاده ائمه جماعات مساجد و ...
چه كسي يا چه ارگاني در کشور مسؤول ساماندهي و پي‌گيري اين امور مي‌باشد؟!
فهرست منابع
1- قرآن كريم
2- تفسير نمونه - آيه ا... مكارم شيرازي-دارالكتب الاسلاميه - تهران - 1370.
3- تفسير نور - محسن قرائتي - مركز فرهنگي درسهايي از قرآن - تهران-1379.
4- بحارالانوار- محمدباقر مجلسي- مؤسسه‌الوفاء - بيروت - 1404 - هـ. ق.
5- وسايل‌الشيعه - مرحوم حرعاملي- انتشارات المكتبه الاسلاميه - تهران- 1401 هـ.ق.
6- مستدرك الوسايل- ميرزا حسين نوري- موسسه آل‌البيت (ع)- بيروت - 1409 هـ.ق
7- كنزل‌العمال- حسام‌الدين هندي- مؤسسه‌الرساله - بيروت 1409 هـ .ق.
8- صحيفه امام خميني (ره) - مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)-تهران 1378.
9- آئين‌مسجد- محمد علي موظف رستمي - انتشارات گويه - تهران - 1382
10- هزار و يك نكته درباره نماز - حسين ديلمي - نمايندگي ولي فقيه در بسيج ادارات -تهران 1376.
19 - هزار و يك نكته درباره نماز ص 97
20 - هزار و يك نكته درباره نماز ص 97 و 262
21 - هزار و يك نكته درباره نماز ص 33
22 - هزار و يك نكته درباره نماز ص 262
23- تاريخ آموزش در اسلام (احمد شبلي) ص 217و100
24- هزار و يك نكته درباره نماز ص 97
28- صحيفه امام ج 13 ص 21
32 - روزنامه کيهان 17/4/81
شنبه 2 شهريور 1387 - 15:41
- حج و ابراهيم در قرآن
- اهميت و جايگاه اعتكاف در متون و آموزه هاي ديني
- اهميت و جايگاه حج در قرآن
- بايسته‌هاي تبليغ ديني
- مصونيت قرآن کريم از تحريف
- ساماندهي تبليغات ديني
- جـايگاه حضرت فاطمه (س) در سـوره دهـر
- رفق و مدارا در سيره نبوي
- علل ماندگاري و جاودانگي عــاشـــــورا
- مديريت و ساماندهي مســـاجــــد
- مهدويت، مژده حكومت صالحان
- كوثر بيكران حق
- بررسي مفهوم رحمه‌للعالمين در سيره پيامبر اعظم (ص)
- حضرت فاطمه(س) كوثر بيكران حق
- اعظم پيامبران
كليه حقوق اين وب سايت متعلق به سازمان تبليغات اسلامي مي‌باشد