- موردي يافت نشد
گفتگو
جمال الدين آذري
بايد متشرع بود همانگونه كه حسين عليه‌السلام بود
گفت‌وگو با سيدجواد موسوي هوايي، معاون پژوهشي و آموزشي سازمان تبليغات اسلامي
اشاره:
تحريفات و انحرافاتي كه در عزاداري‌هاي براي امام حسين عليه‌السلام صورت مي‌گيرد، به رغم اعتراضات مختلف و پردامنه‌اي كه در اين‌باره صورت گرفته است، به اشكال متفاوت ادامه دارد. شيوه‌هاي خاص الهام‌گرفته از ذكرگويي دراويش، آسيب و آزار رساندن به جسم، ترسيم تصاوير گوناگون از امام و نصب آن بر معابر... از جمله اين انحرافات است. در گفت‌وگويي كه با حجت‌الاسلام سيدجواد موسوي هوايي، معاون پژوهشي و آموزشي سازمان تبليغات اسلامي كشور داشتيم نگاه و نظر او را نسبت به اين تحريفات و سرمنشأ آن جويا شديم. اين گفت‌وگو از آن‌روي اهميت دارد كه معاونت پژوهشي و آموزشي سازمان، برنامه‌هايي براي آموزش مداحان در نظر گرفته است و اين آموزش‌ها از طريق اداره‌كل آموزش‌هاي تخصصي تبليغ دنبال مي‌شود. اين گفت‌وگو را در زير مي‌خوانيد:
فلسفه عزاداري براي امام حسين عليه‌السلام چيست؟
اصل مسئله عزاداري و گريه بر امام حسين عليه‌السلام و اينكه مسلمانان در كنار هم جمع شوند و در رثاي امام گريه كنند، از سوي اهل بيت و ائمه معصوم عليهم‌السلام مطرح شده است. امام باقر عليه‌السلام وصيت مي‌كنند كه تا 10 سال بعد از شهادتشان امام صادق عليه‌السلام در مني برايشان مراسم بگيرند و سالگرد شهادتش برگزار شود؛ براي اينكه اين مسئله در آن جمعيت عظيم حج ايجاد سوال مي‌كند كه اين عزاداري براي كيست و چه كسي ايشان را كشته است، در نتيجه مكتب و راه ايشان زنده مي‌ماند. آنچه كه در اسلام تعبيه شده است براي همين است و گر نه سيدالشهدا عليه‌السلام نيازي به گريه ما ندارد.
پس هدف تقويت مكتب چيست؟
بله، در اينجا بايد كاري شود كه روح آن هدف بر تمام مسائلي كه در جلسات عزاداري و جلساتي كه براي اهل بيت تشكيل مي‌شود حاكم باشد و آنچه كه اين هدف را خدشه‌دار كند و آن را از سنت، سيره و تفكر اهل بيت خارج كند و يا مانعي در مقابل حركت در مسيري كه اهل بيت فرموده‌اند ايجاد كند، تحريف و خلاف است و نبايد تبليغ شود.
فكر مي‌كنيد پيشينه تحريفات مراسم عزاداري عاشورا چگونه بوده است؟ اولين وقايع و حوادثي كه به شكل‌گيري تحريفات و آغاز انحرافات در اين مسئله انجاميد چه بود؟
اگر بخواهيم به شكل يك حادثه به اين مطالب نگاه كنيم بيراهه خواهيم رفت. از لحاظ تاريخي برخي از فرقه‌هاي اسلامي در نقل برخي از مطالب، بر مبناي اعتقاداتي كه داشتند در اين مسير به صورت افراط و تفريط عمل كردند و متأسفانه در مسئله عاشورا و مسئله عزاداري تحريفاتي ايجاد شد.
چه مواردي مصداق تحريفات است؟
در تشخيص مصداق‌ها در طول زمان مشكلات زيادي داشته‌ايم. برخي‌ها با برداشت‌هاي خودشان اين تشخيص‌ها را به نقاط مختلفي برده‌اند و باعث بروز افراط و تفريط شده است. در اينجا هم بايد دقت كنيم؛ نبايد به گونه‌اي عمل شود كه اصل عزاداري و مداحي ضربه بخورد. از ديگر سو هم نبايد جوري عمل شود كه هركسي به هر سبك و به طريقي خاص عزاداري بكند. بنابراين همان طور كه خود اهل بيت حد اعتدال را در كارهايشان رعايت مي‌فرمودند و در مسائل اعتقادي «أمراً بين أمرين» بودند اينجا نيز بايد اين اعتدال را رعايت كنيم. بعضي از اعتراضات به مداحان با آن شدت و حدت، غيرتخصصي است و سر و صداهاي مداح‌ها را در مي‌آورد. از آن طرف برخي از مداح‌ها به نحوي عمل مي‌كنند كه نمي‌شود از لحاظ شرعي رويش صحه گذاشت و خيلي راحت از كنارش رد شد. بنابراين من فكر مي‌كنم كه ما بايد راهبردهاي اين حد اعتدال را معرفي كنيم.
معاونت آموزشي و پژوهشي براي پيشگيري از اين تحريفات چه تدابيري انديشيده و چه فعاليت‌هايي انجام داده است؟
در معاونت پژوهشي و آموزشي به اين جهت كه اين قشر را ما در جامعه خودمان تأثيرگذار مي‌دانستيم از همان ابتدا بنا را بر اين گذاشتيم كه در اين زمينه حركت متعادلي انجام شود و با در اختيار قرار دادن متون خوب، شعرهاي مناسب و سبك‌هاي فاخر چه براي محرم و صفر، چه براي رمضان و حتي براي ايام فاطميه، به نحوي حركت شد كه فكر مي‌كنم اگر كسي به آن منابع مراجعه كند بسيار قابل استفاده خواهد بود. ما مباحث مختلفي را در مورد مداحي و عزاداري چاپ و منتشر كرده‌ايم و در سراسر كشور در اختيار مداحان قرار داده‌ايم.
سرفصل‌هاي آموزشي كه براي مداحان طراحي كرده‌ايم، سرفصل‌هاي بسيار سازنده‌اي است و از بسياري از سليقه‌اي عمل كردن‌ها و انحراف در مباحث اعتقادي و تاريخي جلوگيري مي‌كند. البته به نظر مي‌رسد افرادي كه مي‌خواهند در اين قضايا نظر بدهند خودشان بايستي دستي در مداحي داشته باشند. اظهار نظر كسي كه با مداحي خوب نيست و خيلي اشكش در روضه‌ها در نمي‌آيد، خيلي معقول به همه چيز نگاه مي‌كند و احساس و عاطفه را كمتر دخيل مي‌كند تاثير خوبي ندارد. معتقدم بايستي سمت و سو را به‌گونه‌اي قرار دهيم كه مردم به سمت تشرع و گوش دادن به حرف مرجع تقليد سوق پيدا كنند. نبايد طوري باشد كه بر اثر غلبه احساس، از حد شرع فراتر رويم. عزاداري اهل‌بيت براي عاشورا براي ما الگوست. توجه به اين نكات خيلي از مباني اهل بيت را نشان خواهد داد.
البته الحمدلله در حال حاضر نوع كار مداح‌هاي بنام كشور خيلي خوب شده است. خوب بود، خوب‌تر شده است. خيلي رنگ اخلاقي و اعتقادي گرفته است. به خصوص از سه چهار سال پيش كه رهبري دستور اكيد فرمودند و بر مبناي قرآن و سنت اهل بيت فرمودند كه در شعرها توحيد و توبه مطرح شود تا بيايد برسد به مسئله عاشورا. اين خيلي مهم است و حتماً بايد در نظر گرفته شود. اگر به اين نكات توجه شود اتفاق خيلي بزرگ و زيبايي مي‌افتد. هم معارف اهل‌بيت بين مردم نشر پيدا مي‌كند و هم آن عواطفي كه بايستي متوجه كربلا و امام حسين عليه‌السلام و اهل‌بيت شود تهييج مي‌شود كه هر دو اثربخش است.
اين‌طور به نظر مي‌آيد كه وقتي معارف گفته مي‌شود، اين معارف به دل مي‌نشيد و وقتي روضه خوانده مي‌شود اين معارف در دل‌ها حك مي‌شود و عمق پيدا مي‌كند. قصد ما هم از روضه‌خواندن و روضه گوش دادن همين است كه معارف اهل بيت با جانمان گره بخورد و در آن جاي بگيرد.
فكر مي‌كنيد آموزش‌ها و فعاليت‌هايي كه در حوزه آموزش مداحان در اداره كل آموزش‌هاي تخصصي داشته‌ايد تاثيرگذار بوده است؟ فعاليت‌هايتان را در اين بخش چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
خدا را شكر بد نبوده است. البته تاثيرگذاري اينها مستلزم اين است كه به صورت مستمر مباحثي آموزش داده شود. از 5 سال پيش تاكنون (قبل از اين هم بوده است) سرفصل‌هاي آموزشي كامل‌تر شده و جهت‌دهي‌اش بهتر شده است. فكر مي‌كنم تاكنون اتفاقات خوبي افتاده است و در استان‌ها و شهرستان‌ها توانسته‌ايم مسئله مداحي را جهت بدهيم. ولي مسئله عزاداري و كارهايي كه هيئت‌ها مي‌كنند زياد هم مربوط به مداح نيست؛ بسياري از اينها سليقه‌اي است و يا سنت‌هايي است كه از گذشته باب شده است. البته بايد به اين موارد رسيدگي شود. در مجموع ما به‌گونه‌اي حركت كرده‌ايم كه بتوانيم در قشر روحاني و مداح تاثير بگذاريم تا جهت‌دهي همان جهت‌دهي‌اي باشد كه اهل‌بيت مي‌خواهند و در جهت نشر معارف اهل‌بيت باشد. در مجموع ما حركت خودمان را خوب مي‌دانيم ولي كافي نمي‌دانيم.
يعني در حوزه فعاليت‌هاي تحريفي و گاه تخريبي كه هيئت‌ها انجام مي‌دهند نتوانسته‌ايد كاري انجام بدهيد؟
ببينيد، آن حوزه‌ها دست ما نيست. ما فقط مي‌توانيم در جهت بيدار كردن اذهان اينها حركت كنيم. ما براي روساي تشكل‌هاي ديني و هيئت‌هاي مذهبي سرفصل‌هايي را تهيه كرده‌ايم ولي امر آموزش اينها تاكنون محقق نشده است.
هرچند تعامل‌هاي مختلفي داشته‌ايم ولي استان‌هاي ما هنوز نتوانسته‌اند اين آموزش‌ها را برگزار كنند. البته همايش‌هاي يك‌روزه‌اي داشته‌اند كه مسائلي هم به آنها منتقل شده است. مي‌خواهم بگويم اين‌طور نبوده كه هيچ آموزشي نباشد.
فكر مي‌كنيد چه كساني از اين تحريفات سود مي‌برند؟
از گذشته‌هاي دور به‌گونه‌اي حركت مي‌شده است كه مردم را از دين دور بكنند و به انحاء مختلف كوشيده‌اند كه مردم از جرگه تشيع خارج شوند. اما به جهت اينكه در طول زمان نتوانسته‌اند اين كار را بكنند كوشيده‌اند تا از لحاظ محتوايي دين و تشيع را خالي بكنند. چون نمي‌توانند مردم را از اسلام دور بكنند. اسلام يك دين فطري است و انسان‌ها فطرتاً به اسلام گرايش دارند. آمار جالبي از گرايش آمريكاييان به اسلام در دست است. پيش از انقلاب اسلامي تعداد مسلمانان آمريكا 2 ميليون بوده و اكنون اين جمعيت به حدود 30 ميليون نفر رسيده است. اينها نمي‌توانند از گرويدن مردم به اسلام و تشيع جلوگيري كنند، ولي مي‌توانند اسلام و تشيع را از درون تهي كنند. مي‌توانند كاري بكنند كه سرنخ‌هايش دست خودشان باشد. تجسم بخشيدن به معصومين يكي از اين زمينه‌ها بود؛ يعني آن حالت آسماني اهل‌بيت را بياورند به زمين و بگويند همين است كه مي‌بينيد. از آن طرف يك عده غلو كرده‌اند و به ورطه افراط‌هاي آنچناني افتاده‌اند. از اين طرف تفريط مي‌كنند و به حضرات معصومين عليهم‌السلام تجسم مي‌بخشند. عكس امام حسين عليه‌السلام را ترسيم مي‌كنند و در كوچه و خيابان نصب مي‌كنند و اگر همينطور ادامه پيدا كند تصاوير امامان معصوم ديگر نيز آرام آرام منتشر خواهد شد. در اين فرآيند، چگونگي تصويرسازي دست همان فرد نقاش خواهد بود كه چهره را با توجه به روان‌شناسي چهره‌ها و اين مسائل تصوير كند؛ ديگر از دست شما خارج خواهد شد. اين اصلاً درست نيست. ما اين عكس‌ها را اصلاً قبول نداريم، گرچه فتوا اين است كه به اين عكس‌ها نبايد بي‌احترامي شود ولي انتساب اين تصاوير به معصوم اصلاً معلوم نيست. بلكه مي‌شود گفت منتسب نيست، چون اصلاً آن موقع عكسي نداشتيم. ترسيم‌هايي هم كه شده است بسياري از مواقع ترسيم‌هاي درستي نيست.
فكر مي‌كنم حدود دو سال پيش بود در جلسه‌اي كه سران كفر در اسرائيل دور هم جمع شده بودند، به اين نتيجه رسيدند براي اينكه جلساتي كه براي امام حسين عليه‌السلام برگزار مي‌شود از آن جوش و خروش و انقلابي بودنش خارج شود چند كار انجام بدهند. يكي اين بود كه اين جلسات فعلاً روحاني نداشته باشند. به سمتي بروند كه در جلسات امام حسين عليه‌السلام فقط مداح باشد كه بعضاً تحقق پيدا كرده است. ديگر اينكه مداحان اشعار انقلابي و در ارتباط با ظلم نخوانند و اين اشعار از محتواي ديني تهي شود و بيايد روي خال، چشم و ابرو و... . شما ممكن است بيست بيت شعر داشته باشيد كه 2 بيتش هم اين‌گونه باشد؛ آن موقع اين دو بيت نمكش است. شما فضائل قرآني اهل بيت را مي‌گوييد بعد هم مي‌گوييد كه صورت پيامبر خيلي زيبا بوده است، يا اينكه امام حسين عليه‌السلام خيلي خوش‌چهره بوده و يوسف آل‌پيغمبر بوده است. اين خوب است، ولي نه اينكه فقط به همين بپردازيم.
فكر مي‌كنيد در اين موارد چه مي‌شود كرد؟ چه تدبيري موثر مي‌افتد؟
هدف آن جلسه‌اي كه اشاره كردم و در آن بحث تجسم و تهي‌كردن جلسات مداحي از درون مطرح شد، اگر اتفاق بيافتد ديگر آن هدفي كه اهل‌بيت از اين جلسات روضه و نقل و انتشار معارف داشته‌اند به دست نمي‌آيد و انحراف پيدا مي‌كند. قطع بدانيد همان‌طور كه اميرالمومنين عليه‌السلام فرموده‌اند: كسي كه بخوابد ديگران از او غافل نمي‌شوند. هر چند ما از اين مسائل غافل شويم دشمنان غافل نمي‌شوند و اين را پتانسيل خيلي خوبي مي‌دانند كه ما را به سمت اهدافي كه دارند سوق بدهند.
بايستي دقت شود به‌خصوص در شهرستان‌هاي بزرگ. جزئي‌نگري نبايد شود. مداح بگويد حالا ما يك چيزي خوانديم! الان حتي با دوربين موبايل هم امكان فيلمبرداري هست و فردايش روي اينترنت است و همه عالم از فيض اين آقا استفاده مي‌كنند! اثباتاً و نفياً؛ چه خوب و چه بد. فكر مي‌كنم آن قيودي كه آقا در خطبه‌هاي نماز جمعه و صحبت‌هايي كه با مداحان داشتند فرمودند، بسيار به درد ما مي‌خورد.
فكر مي‌كنيد چرا اخيراً به اين بحث‌هاي تحريف بيشتر پرداخته شده است، چون قبلاً هم اين تحريفات را به اشكال مختلف داشته‌ايم. براي مثال ما مي‌بينيم كه در دوره صفوي دراويش، آن مراسم و آداب خاص خودشان را وارد مراسم عزاداري مي‌كنند كه بعضاً تا امروز هم ادامه دارد. چرا روحانيان ما قبلاً به اين مسائل نپرداخته‌اند؟ الان هم روش بعضي از مداحان و شيوه‌هاي مداحي برخي آقايان ذكرگويي ريتميك همين دراويش را تداعي مي‌كند.
ببينيد انتقال اطلاعات در گذشته به شكلي كه امروز هست گسترده نبوده است. مثلاً اين‌طور نبوده كه يك مداح در شيراز چيزي بگويد و ما فردا يا پس‌فردا آن مطلب را در دسترس داشته باشيم و در موردش نظر بدهيم. ولي به‌طور كلان علماي بزرگ ما هوشيار بودند و حواسشان نسبت به موضوع جمع بوده است.
يعني قبلاً هم اين برخوردها و اعتراض‌ها بوده است؟
بله، قبلاً هم بوده است. مثلاً شيخ حر آملي كتابي دارد با نام «الاثني عشريه في رد الصوفيه.» ايشان آنجا خيلي زيبا در هر مورد، عمل و اعتقاد دراويش را نام برده و توضيح داده و 12روايت عليه آن برنامه فكري و عملي آورده است. همچنين «كسر الاصنام الجاهليه» كه صدرالمتألهين نوشته است، كسر اصنام خودمان هم هست.اگر كسي آن را مطالعه بكند ديگر قد علم نمي‌كند كه من چيزي حالي‌ام است و سلوكي كرده‌ام. مي‌خواهم بگويم در گذشته كارهاي بزرگي شده است ولي مگر آن موقع نشر چقدر بوده است و چقدر مي‌توانسته‌اند استنساخ كنند؟ الان، هم مدل اين كارها فرق مي‌كند هم اهدافشان. اكنون اهداف اين تحريفات خيلي بين‌المللي‌تر است. دشمنان ما از لحاظ سياسي، امينتي، نظامي و اقتصادي از اين تحريفات استفاده مي‌كنند.
توصيه خود شما به مداحان چيست؟
به هر حال افراط و تفريط غلط است. فكر مي‌كنم بايد به شرع رجوع كنيم. من براي مداحان هم كه صحبت كردم اين را گفتم. بايد زنگ زد به مرجع تقليد و از ايشان پرسيد كه آقا من اين سبك مي‌خوانم، اين اشعار را مي‌خوانم، آيا صحيح است؟ هيچ‌طوري هم نمي‌شود. مداحان ما بايد اين كار را بكنند.
اگر مداح اطمينان دارد كه آنچه مي‌خواند بر اساس آن خط‌كشي و حدودي است كه آقا و مراجع داده‌اند، در اين صورت بحثي نيست. ولي اگر شك دارند، يا بايد ترك كنند يا بايد دوباره سوال كنند. امام حسين عليه‌السلام با تمام عظمتشان شهيد شدند براي آنكه اسلام و قرآن و احكامش زنده بماند. حالا برخي آقايان به خاطر اينكه به تصور خودشان مي‌خواهند امام را عظمت ببخشند مي‌خواهند اين احكام را مخدوش كنند.
مداحان بايد يقين بدانند هر آنچه كه مي‌گويند پخش مي‌شود. فكر نكنيم حرف‌هاي ما جايي نمي‌رود. لذا بايد خيلي حساب‌شده، با رعايت مجموعه‌اي از مسائل و رجوع به شرع و مرجع تقليد به خصوص نظرات آقا حركت كرد. واقعاً نمي‌دانيم مثلاً به سبك پاپ خواندن تا چه حد شرعي است؟ يا استفاده از ريتم‌هاي تند در مداحي چه اندازه مجاز است؟ اگر از كلمه حسين فقط «ح» و «ن»اش ماند، اين يعني چه؟ سه ضرب را شش ضرب زدي، پنج ضرب ازش كم كن و...، واقعاً نمي‌دانم اين بازي‌ها و افراط‌ها يعني چه؟
خوشبختانه مداحان بنام كشور كه تاثيرگذارند اصلاً اين مشكلات را ندارند. خيلي وزين و خوب دارند جلو مي‌روند، هرچند كه گاهي هم اشكالاتي به اشعارشان داريم. ولي برخي مداحان جوان مي‌آيند و متأسفانه اين موارد را در برخي از مجالس باب مي‌كنند. بنابراين فكر مي‌كنم بايد متشرع بود، همانگونه كه امام حسين عليه‌السلام متشرع بودند و مسائل را رعايت مي‌كردند. چاره كار در همين است و ما بايد اين روحيه را زنده كنيم و سخنران‌هاي ما و شعراي ما بايد اين روحيه را زنده بكنند.
اگر اين‌مدت سينه‌زني نماز فرد سينه‌زن را تحت الشعاع قرار مي‌دهد، عزاداري او درست نيست. امام حسين عليه‌السلام راضي نيست. اگر خوب به آن نپردازيم ممكن است اشكال شرعي هم داشته باشد. اگر اين مسئله مقدمه‌اي شود كه شخص را از تكليف واجبش باز دارد و اين علت اصلي باشد، اصلاً ممكن است از نظر شرعي درست نباشد. اشكال‌داشتن استفاده از قمه و زنجيرهايي كه تيغ دارند و از اين قبيل امور اصلاً جاي بحث ندارد. اهل‌بيت اين كارها را از عزادارانشان نخواسته‌اند.
شنبه 7 بهمن 1385 - 9:36
- مخاطب ما قشر خاموش جامعه است
- كارهاي صفي سازمان در مؤسسات وابسته دنبال مي‌شود
- سوء تبليغ، تبليغ سوء
- سازمان در حوزه‌هايي وارد شود كه تهاجم در آن زياد است
- براي راهبري صحيح فرهنگ ديني نيازمند پژوهش هستيم
- بايد متشرع بود همانگونه كه حسين عليه‌السلام بود
- بازنمايي يك ريشه و اصالت
- بايد متشرع بود همانگونه كه حسين عليه‌السلام بود
- نهادي براي ساماندهي آموزش‌هاي تبليغي
- در مدارس «صدرا» اهتمام بر تبديل فضايل به ملكات است
- كتابخانه بوستان اهل دانش است
- صورت غربي، سيرت شرقي
كليه حقوق اين وب سايت متعلق به سازمان تبليغات اسلامي ميباشد